Page 16 - ED 211
P. 16
ของปรัชญามีอยู่มากมาย จึงอาจสรุปความหมายของปรัชญาได้ 2 ด้านคือ 1) ด้านกิจกรรมหรือวิธีการ
ซึ่งปรัชญาน่าจะหมายถึง 1.1) การวิเคราะห์วิจารณ์อย่างมีเหตุผล เพื่อสร้างความกระจ่างให้กับสิ่งที่ยัง
ก ากวมหรือเป็นปัญหา และ 1.2) กระบวนการในการคิด วิเคราะห์วิจารณ์ สังเคราะห์ ตรวจสอบและ
ประเมินอย่างมีระบบมีเหตุมีผล และ 2) ด้านเนื้อหาหรือผลที่ได้จากกระบวนการในการคิด วิเคราะห์
วิจารณ์ สังเคราะห์ ตรวจสอบและประเมินอย่างมีระบบมีเหตุมีผล ปรัชญาน่าจะหมายถึงความเชื่อหรือ
แนวความคิดที่มีเหตุผล (เพ็ญสิริ จีระเดชากุล. 2533: 1-9)
ส่วนปรัชญาการศึกษามีความหมายที่หลากหลายเช่นเดียวกับค าว่าปรัชญาและการศึกษา
เนลเลอร์ (Kneller. 1971: 202) บรรณาธิการของหนังสือ Foundations of Education พิมพ์ครั้งที่ 3
ในปี คศ.1971 มองว่าปรัชญาการศึกษาเป็นการน าปรัชญาทั่วไปหรือปรัชญาที่เป็นทางการ (Formal
Philosophy) มาใช้กับการศึกษาเพื่อท าให้มองปัญหาการศึกษาด้วยมุมมองทางปรัชญา เพราะเราไม่
สามารถวิพากษ์นโยบายการศึกษาหรือขบคิดเกี่ยวกับนโยบายใหม่ ๆ ทางการศึกษาได้ หากไม่พิจารณา
ปัญหาการศึกษาในฐานะปัญหาทางปรัชญา ซึ่งได้แก่ปัญหาที่เกี่ยวข้องกับ 1) ธรรมชาติของชีวิตที่ดีซึ่ง
การศึกษาควรส่งเสริมให้เกิดขึ้น 2) ธรรมชาติของตัวมนุษย์เอง เพราะมนุษย์คือคนที่จะได้รับการศึกษา
3) ธรรมชาติของสังคม เพราะการศึกษาเป็นกระบวนการทางสังคม และ 4) ธรรมชาติของความเป็นจริง
สูงสุด (Ultimate Reality) ซึ่งความรู้ทั้งหมดพยายามแสวงหาค าตอบ
ในหนังสือปรัชญาการศึกษา เล่ม 1: ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับปรัชญาการศึกษา กิติมา ปรีดี
ดิลก (2520: 72-73) มองว่าเมื่อน าค าว่าปรัชญา และการศึกษามารวมกันจะท าให้ได้ความหมายหลาย
รูปแบบ และสรุปความสัมพันธ์ระหว่างการศึกษากับปรัชญาว่าเมื่อน าความรู้ทางด้านปรัชญามาใช้กับ
การศึกษานั้น ปรัชญาจะช่วยในการตั้งจุดมุ่งหมายของการศึกษา ช่วยในการตีความค าว่ามนุษย์
ธรรมชาติของมนุษย์ ช่วยในการศึกษาเกี่ยวกับสังคม ธรรมชาติและลักษณะของสังคม นอกจากนั้น
วิธีการทางปรัชญาบางอย่าง เช่น การพิจารณาตัดสินคุณค่า ความดีความงามช่วยในการพิจารณาตัดสิน
คุณค่าทางการศึกษา
ส่วนสมบูรณ์ พรรณาภพ (2525: 52) สรุปความหมายของปรัชญาการศึกษาไว้ 4 ประเด็น
ดังนี้ 1) ปรัชญาการศึกษามีฐานะเป็นปรัชญาประยุกต์แขนงหนึ่ง เนื่องจากน าแนวคิดที่ส าคัญของปรัชญา
แม่บทมาประยุกต์ใช้ในการจัดการศึกษา 2) แม้ปรัชญาการศึกษาต้องอาศัยปรัชญาแม่บทแต่จะต้องอาศัย
การพิจารณาไตร่ตรอง มีการเรียบเรียง ร้อยกรองแนวความคิดต่าง ๆ จนเป็นระบบจึงจะสามารถ
น ามาใช้ในการจัดการศึกษาได้ 3) ปรัชญาการศึกษาท าหน้าที่เป็นแรงกระตุ้นหรือแรงจูงใจในการตัดสินใจ
เลือกวิธีการจัดการศึกษาตามที่ปรารถนา และ 4) ถ้ายอมรับว่าการศึกษาคือกิจกรรมส าหรับ
ชีวิตประจ าวัน ปรัชญาการศึกษาก็ย่อมเป็นสิ่งที่เกี่ยวข้องกับโลกทัศน์หรือกลุ่มทัศนคติของคนทุกคน
ต่อมาในการอธิบายความหมายของค าว่าปรัชญาการศึกษาในสารานุกรมศึกษาศาสตร์ สมบูรณ์ พรรณา
ภพ (2558: 27-30) ได้แบ่งความหมายของปรัชญาการศึกษาออกเป็น 4 นัย คือ 1) นัยตามแหล่งก าเนิด
เอกสารประกอบการสอนรายวิชากระบวนทัศน์ทางการศึกษา พรใจ ลี่ทองอิน | 10
