Page 19 - E-Modul Asam Basa Berbasis Guided Discovery Learning
P. 19

E E-MODUL ASAM & BASA

                                              e
                                                                                 g
                                                                        L
                                                              D
                                                       u
                                                   s
                                                                s
                                                   i
                                                                               n
                                                                i
                                                  s
                                                                      y
                                               b
                                                a
                                                          e
                                                           d
                                                                     r

                                               r

                                                         d
                                                        i
                                                                           a
                                                     G
                                                                             n

                                                                  o
                                                                             r
                                                                          e
                                                                   v
                                                                    e
                                            Berbasis Guided Discovery Learning
                                                                 c
                                            B
                                                                               i


                                                 t
                                                 t

                                                                                          i
                                                                        s
                                                                                        i


                                   b
                                                   h
                                                   h
                                   b
                                                                                          i
                                 e
                                                                                        i
                                 e
                                                  o
                                                  o
                               B
                               B

                                                                                                     y
                                                                                                     y
                                                                        s

                                       a
                                       a
                                                                                              i
                                                                                                  s
                                                                                                  s
                                            c
                                                                                            n
                                                                                              i
                                            c

                                        p
                                        p
                                                                                                a
                                                                                                a
                                                                                               s
                                                                                               s

                                          a
                                          a
                                    e
                                    e
                                                                                           o
                                               n
                                               n
                                                                                                    n
                                                                                                    n
                                                                          ,
                                                                      a
                                                                                                   i
                                              o
                                              o
                                                                                            n
                                                                          ,
                                      r
                                                                                                   i
                                                                                           o
                                      r
                                                                      a

                                                             n
                                                             n
                       b
                       b
                                                                         a

                                                               a
                                                                            d

                                                                                   e
                                                                                   e
                         e
                         e
                                                                            d

                                                                                 r
                                                                                 r

                                                                     b
                                                                              a
                    T T
                    Tabel 2. Beberapa contoh basa, nama basa, dan reaksi ionisasinya.
                                                                              a


                                                                   a
                                                                   a
                                                                m
                                                                m
                                                                         a
                                                               a
                                                                               n
                                                                               n
                                                                     b
                      a
                      a
                                                       a
                                                       a
                            2
                            2

                                                                                                        .
                                                                                     k


                                                                                                       a
                                                                                       s
                              .
                              .
                                                                                                       a
                                                      b
                                                                                       s
                                                      b
                          l
                                                          a
                                                         s
                          l
                                                          a
                                                           ,
                                                           ,
                                                                                    a
                                                                                    a
                                                         s

                                                                                     k
                                                                                                        .

                       Rumus basa              Nama basa                         R e a k s i   i o n i s a s i
                                                                                 Reaksi ionisasi

                     NaOH                N a t r i u m              NaOH   (aq) → Na + (aq) )  + OH - (aq)
                                         Natrium hidroksida
                                                                                       q
                                                                                      a
                                                                                      (
                     KOH                 K a l i u m   h i d r o k s i d a  KOH (aq) → K + (aq)  + OH - (aq)
                                         Kalium hidroksida
                                                                                         O

                                                                                           H
                                                                                       +
                                                           s
                                           a
                                             s
                                                       r
                                                     d

                                            l
                                                         k
                                                     i
                                                        o
                                                   h
                                                              a
                                              i
                                                m
                                                            d
                     Ca(OH)   2          Kalsium hidroksida         Ca(OH)   2(aq)  → Ca 2+ (aq)  + 2OH - (aq)
                                         K
                                               u
                                                            i
                                                                                       a
                                                                                     C
                                                           d
                                            r
                                                                                     B
                                                   i
                                               m
                                                         s
                                              u
                                                  h
                                             i

                                                             a
                                                           i
                                                      r
                                           a
                                                       o
                                                                                       a
                                         B
                                                        k
                                                    d
                     Ba(OH)   2          Barium hidroksida          Ba(OH)   2(aq)  → Ba 2+ (aq)  + 2OH - (aq)
                                                 a
                                             o
                                         A
                                               n
                                                i

                     NH                  Amonia                     NH       + H O     ⇄ ⇄ NH  +    + OH  -
                                           m
                         3                                              3(aq)    2  (aq)      4 (aq)       (aq)
                                                                                             r
                                                                                            a
                                                                                                              )
                                                                                          d
                                                                                       S
                                                                                                             1
                                                                                                   2
                                                                                                o
                                                                                                        :
                                                                                                           9
                                                                                                       7
                                                                                      (
                                                                                              m
                                                                                                 ,
                                                                                                               .
                                                                                      (Sudarmo, 2017: 191).
                                                                                                      1
                                                                                                    0

                                                                                                          1
                                                                                         u



                       Informasi !

                                                                              e
                                                                i

                                                                               n
                                                                   s
                                              a
                                                 t
                                                                                      a
                                                          r

                                                                 u
                                            v
                                                                                         a
                                                  e
                                                           h
                                                        r
                                                                                       s
                                                                                  i
                                                              n
                                                                           n
                                                                                          m
                                                                            g
                                               n
                                                                         e
                                                                                 a
                                                             e
                                          S
                                                                       m
                                                      A
                             Definisi  Svante  Arrhenius  mengenai  asam-basa  hanya
                                                                    t
                                                        a
                                                        a
                                                                             a
                                                                 r
                                                                                     m
                                                                 r
                                                                                     m
                                                                             a
                                                                    t
                                                                                                       L
                                                                                                             ,
                                                                        i
                                                       y
                                                       y
                                                                                                       L
                                                                              l
                           a
                                                                              l
                                                                                                             ,
                           a
                                                                  u
                                                                  u
                                                               l
                                                                                m
                        r
                                                               l
                                                           g
                         b
                                                                                m
                                                           g
                        r
                       e
                                                                                                           l


                                                                                                           l
                                                                                                           u
                       e
                                                                                                           u
                                                                                                         a
                                                                                                         a

                                                                               a
                      terbatas  pada  senyawa  yang  larut  di  dalam  medium  air.  Lalu,
                                                          n
                                                                               a
                                                          n

                                                                a
                                                                a


                         b
                      t t


                                           e
                                   a
                                           e
                                                 w
                                                                           d
                                                a
                                                                                                 a
                                                a
                                   a
                                                                                          i
                                                                                         d
                                                                                         d


                                                                           d
                                  p
                                                 w
                                  p
                                                                                                    .
                                                                                                    .
                                       a
                                                                       d
                                       a
                                              y
                                                                                                   i
                                                                                             m
                                            n
                                            n
                                                                       d
                                                                                             m
                                     d
                                                                                           u
                                                                                          i
                                                                                                   r
                                                                                                   r
                                                                                                   i
                                              y
                                                                                                 a
                                                                                           u
                                     d



                               s

                                          s
                                          s
                                                                                       e

                             a
                            t
                            t
                             a
                               s
                                                                                       e
                                                                        i

                                                   a

                                                   a

                      b b a g a i m a n a     j i i k a     s e n y a w a     t e r s e b u t t     t t i d a k     l l a r u t     d i i     d a l l a m     m e d i i u m     a i r ?
                                                                   i
                                 n
                                                                                                           r
                                       k
                                              n
                                                                                 d
                                                                                      a
                                                             b
                                     j
                                                                                                 d
                                                                    d
                                                                                             m
                                            e
                                                                       k
                      bagaimana jika senyawa tersebut tidak larut di dalam medium air?
                             m
                                                                                                e
                                                         r
                                        a
                                                               u
                                                       t
                                                                               t
                                                                                     d
                                                                                                            ?
                                                  w
                         g
                                                                                                    u
                                                                                          m
                                           s
                                                                                                          i
                                                     a
                                                 a
                                                                                        a
                                                                                                     m
                                  a
                                                            e
                               a
                                                                           a
                                                          s
                        a
                                                                      a
                                               y
                           a
                            i
                                                                            r
                                                                             u
                                                        e
                                                                                                         a
                                                                  a
                                                                                               r
                                                                           a
                                       u
                                                                             a
                                                                                                 h
                                                                                                r
                                                                 y
                                                                         b
                                            i
                                                                    w
                          a
                                                   s
                                                                                        u
                                                                      a
                                                          a
                         s
                                  g
                                                                                    n
                                 n
                              p
                                                                                                        s
                                                      m
                                                                                                      u
                            m
                                                        u
                                                    e
                                                                                      u
                                                                                       r
                                                                                   e
                                                                                            A
                                                                                m
                                                                                                            u
                                                                                                  e
                                                               n
                                      t
                      D D i i s a m p i i n g      i i t u , ,      t t i d a k      s e m u a      s e n y a w a      b a s a      m e n u r u t t      A r r h e n i i u s      i i t t u
                      Disamping  itu,  tidak  semua  senyawa  basa  menurut  Arrhenius  itu
                                             d
                                                              e
                                               a
                                                             s
                                                k
                                                                            s
                                                                                                    n

                      b e r s i f a t    b a s a ,    s e b a g a i    c o n t o h    C H 3 C O O H    d a n    H
                      bersifat  basa,  sebagai  contoh  CH COOH  dan  HCOOH  yang
                                                                          a


                                                                          a
                                                                                                   j
                                                                                                  n
                                                                                                   j
                                                                                                    e
                                                                                                    e
                                                                                                  n
                                                                                              m

                                                                                              m
                                                                                                e
                                                                                                e
                                                                                                      l
                                                                                                           a
                                                                                                         k
                                                                                                           a
                                                                                                            n
                                                                                                            n
                                                                                                         k
                                                                                                       a
                                                                                                      l
                                                                                                       a
                                                                                                        s
                                                                                                        s
                                                                                 a
                                                                                 a
                                                                                  k

                                                                                  k
                                                                               d
                                                                             t
                                                                             t
                                                                              i
                                                                               d
                                                                              i

                                                                                          a
                                                                                          a
                                                                                           t

                                                                                           t
                                                                                        p
                                                                                     d
                                                                                     d
                                                                                       a
                                                                                        p
                                                                                       a
                                                                  u

                                                  o
                                                                  u

                                      a

                                                     i
                                      a
                                               T
                                 a
                                 a
                                                        A
                                k
                                                           r
                                   n
                                   n
                                                                   s
                                                                   s
                                                            h
                                                               n
                                            .
                                                    r
                                                               n
                                          m
                                                              e
                                                    r
                                          m
                                                              e
                                            .
                                                                 i
                                       s
                                                            h
                                                                 i
                                       s
                                         a
                                         a
                                                     i

                                                 e
                          r
                          r
                                                 e
                                                                       u
                           u
                           u
                                                                       u

                      merupakan  asam.  Teori  Arrhenius  juga  tidak  dapat  menjelaskan
                                                                         g
                                                  o
                                                          r
                                                                         g
                        e
                        e
                      m m

                             p
                             p
                                                                      j

                              a
                                               T
                              a
                                                        A
                                                          r
                                                           r
                                k

                                                                      j

                      sifat  basa  dari  senyawa  amonia  (NH ),  karena  tidak  mengandung
                      s i f a t    b a s a    d a r i    s e n y a w a    a m o n i a    ( N H 3 ) ,    k a r e n a    t i d a k    m e n g a n d u n g
                           -
                                            a
                                                                                             h
                                                                                   a
                                                m
                                               a
                                                                                     n
                                                                                           e
                                             s
                                                            y
                                                                                 k
                                                                                         o
                                                    b

                                                                                          l
                               D
                                                                             u

                                                                     d
                                   f
                                    i
                                 e
                                                     a
                                                       s
                                                                       k
                                                                         e
                      OH .  Definisi  asam-basa  yang  dikemukakan  oleh  Johannes
                           .

                                                                          m
                                                                       i
                                                               n
                                                                                a
                                        i
                                                              a


                                       s
                                                                              k
                                      i

                                     n
                                                                 g
                                                        a
                                                                                        a

                                                     L
                                                                                                    i

                                                                                                   r
                                                                                                e
                                                                                                  o
                                                                                                          m
                      Bronsted dan Thomas Lowry memperbaiki kelemahan teori asam-
                                                                                                         a
                                                                                                      a
                                                                                                        s
                                         T
                                                                                           a
                                              m
                                                 a
                                                  s
                                                                                         h

                                                                                               t
                                           h
                                             o
                                                                                            n
                                                          r
                                                                              i
                                                                                   l
                                                                      e
                                                                                    e
                                                                             k
                                                                  m
                                                                         b
                                                                                k
                                                                                  e
                                                                          a
                                                              m

                                                                 e
                                                                        r
                                                            y
                                                                            i
                                                                     p
                                                       o
                                                                                      m
                                                        w
                      basa Arrhenius.

                                                               i
                                                               i
                                                                                g
                            d
                                        r


                              a
                              a
                                        r


                                                                                              :
                                                                      a
                          a
                                                                                              :
                                           a
                                                             d
                                                             d
                                                                       h
                                                                      a
                                                                                g
                            d
                                         e
                                         e
                          a
                                  r
                                  r

                                                                           e
                                                                  d
                                                                  d
                               s
                                a
                                                                             b
                                                                    a
                                a

                                                                    a
                                                                             b
                                                                     l
                                                                              a
                                    y
                                                                 a
                                      a
                                      a
                                                                 a
                               s
                                   n
                                   n
                                                                           e
                                                                              a
                                    y
                                                                     l
                                                  a
                                                  a
                                                          r
                                                                                    b
                                                                                        i
                                                                                        i
                                                                                    b
                     P P
                                                          r

                                                                          s


                                                                                         k
                                                                                         k
                                                 y
                                                 y
                                                                                      e
                                                     g

                                                                                      e


                                                     g

                                                        t
                                                         e
                                                    n
                     Pada dasarnya reaksi yang terjadi adalah sebagai berikut :
                                                         e
                                                                                       r
                                                                                       r
                                                    n
                                                        t
                                                                                            t
                        d
                                                            a
                                                                                            t
                                              s
                                                                                   i
                                                            a
                       a
                        d
                                                                                 a

                                           a
                                                                       h
                                            k
                                                                                 a

                                            k

                                                           j
                                                           j
                                                                                           u
                                               i
                                                                                           u
                       a
                                              s
                                                                                   i
                                               i
                                                                          s

                                       Air      HCl                          H O  +    Cl Cl −
                                                                               3
                                     Gambar 3. Ionisasi HCl di dalam air
                                                                        d
                                                                           l

                                                                         a
                                                                      i
                                               r

                                                3
                                                                                   r
                                                                                  i
                                             a
                                                           s
                                                          a
                                                        i
                                                     o
                                                      n
                                                    I
                                                  .
                                                         s

                                                                 C
                                                                   l
                                        a
                                     G
                                                                    d
                                                                            a
                                                                             m



                                                             i
                                           b
                                         m
                                                                                a
                                                              H
                       Fase F SMA/MA                                                                   13
   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23   24