Page 6 - 1. SAYI

Dirse Han Oğlu

Boğaç Han Boyu

İncelemesi

Edanur Köse Manav

Fuat Köprülü’nün Dede Korkut Hikâyeleri için İncelemeye başlamak için, destanın yaratıldığı
“Bütün Türk Edebiyatı’nıı terazinin bir gözüne, dönem şartlarını anlayabilmek için ne zaman ve
Dede Korkut Destanı’nı öbür gözüne koysanız, nerede yaratıldığı sorusunun cevabı verilmelidir.
yine Dede Korkut ağır basar” şeklinde yaptığı yo- Çünkü bu sayede olayların hayalde canlanması çok
rum, bu hikâyelerin önemini anlamamız açısından daha kolay olacaktır. Öncelikle Dede Korkut hikâ-
Köprülü’nün bize verdiği bir ipucudur. Ancak sı- yeleri her boyutuyla, yüzyıllarca süregelmiş, birik-
radan bir okunuş bu yorumu anlamak için yeter- miş ve çeşitlenmiş geleneklerin ürünüdür. Ayrıca
li olmamaktadır. Destanın önemini anlayabilmek geniş bir alana yayılmıştır. Kimi yerde Orta Asya
için tarih, kültür, din ve sosyal yaşam alanları üze- izleri bulunurken, kimi yerde de Anadolu’nun do-
rine düşünmek ve boylarla birlikte bunları yorum- ğusunda destanı yaşamak mümkün olmaktadır.
layabilmek gerekir. Bu makalede, Dede Korkut Dirse Han oğlu Boğaç Han Boyu’nda coğrafi açı-
Destanı’nın ilk boyu olan “Dirse Han Oğlu Boğaç dan varlığı kesin olan tek mekan Kazılık Dağı’dır.
Han” bir kurgu üzerinden ele alınacak, metin et- Bu dağ Manas Destanı’nda da geçer. Manas’ın
nografyası tekniği kullanılarak metin parçalara ay- Kırgız destanı olması ve Anadolu’ya yakın olama-
rılacaktır. Önce zaman ve mekan incelenerek olaya yacağı gerçeğinden Boğaç Han boyunun Türkistan
bir zemin hazırlanacak, ardından olay örgüsü ça- coğrafyasında kurgulandığı sonucuna varılabilir. Bir
tışmalar üzerinden ele alınacaktır. Olayların içinde yüce dağ çevresinde kurulmuş bir oba hayal edile-
gündelik hayata dair ipuçları aranacak ve kişi ana- bilir. Erkeklerin ava gitmesinden dağın eteklerinin
lizleri yapılarak tarihsel arka plan izleri aranacaktır. ormanlık olduğu sonucu çıkarılabilir. Ne zaman
Kurgudaki olağan ve olağanüstü durumlar ortaya yaratıldığı sorusunun cevabına gelindiğinde, Dede
çıkarılarak anlam zenginliği ortaya çıkarılacaktır. Korkut Destanındaki her boyun ortak özellikle-
Son olarak metnin hedef kitlesinin kim olduğu so- rinden Türklerin İslamiyet’e geçiş evresinde bu
rularak metinden çıkarmamız gereken sonuçlar bu- hikâyelerin ortaya çıktığı genel kabul görür. Çünkü
lunacaktır. metin hem İslamiyet öncesi hem de İslami inanç

6 6