Page 8 - 1. SAYI

baba-oğul ilişkisine döner. Belki de burada söylen- İslamiyet ile Hızır bozkurdun yerini almıştır. Ancak
mek istenen, baba-oğul kavgasına üçüncü ve kötü ortak özellikler varlığını sürdürmüştür. “Oğlan ora-
niyetli kişilerce sebep olunduğu ve bu kavganın yer- da yıkıldığı vakit boz-atlı Hızır oğlana göründü…”
siz olduğudur. Asıl düşman iyi tanınmalıdır. Dede cümlesinde Hızır’ın boz atının olması ortak özel-
Korkut’un bu boyu halkın yönetici bir baba ile oğlu liklere bir örnektir. Yine Oğuz Kağan Destanı’nın
arasındaki kavgayı nasıl yorumladığını gözler önüne Uygur versiyonunda da bozkurt Oğuz Kağan’a yol
serer. gösterir. Yani Hızır tipi hikâye göçü ile bu Dede
Hanın senede bir şölen düzenlemesi, beylerin Korkut boyundaki yerini almıştır. Dirse Han’ın kırk
ava çıkması ve hanımlarının çeşitli hazırlıklarla on- yiğidinin kurgudaki yerleri ise baba ile oğlunun ara-
ları karşılamaları Türklerin gündelik hayatlarına dair sına nifak sokmak olmuştur. Bu hikâyedeki kötü-
izler taşırlar. Ayrıca kız ve erkek evlatlara ayrı renk- ler onlardır. Her hikâyede karşımıza çıkan Dedem
lerde de olsa ayrı çadırların kurulması sosyal içinde Korkut ise burada Boğaç Han’ın adını vermiş ve
cinsiyet ayrımının olmadığını kanıtlar niteliktedir. boyu duasını ederek sonlandırmıştır.
Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boyu’ndaki şa- Boyda, olağan olaylarla okuyucu metnin gerçek-
hıs kadrosu diğer boylara kıyasla daha kısıtlıdır. liğine ikna olurken bir yandan da olağanüstü du-
Neredeyse bütün hikâyelerde var olan Bayındır rumlarla kurgunun dikkat çekici yönü kuvvetlendi-
Han karakteri hiyerarşide en üstte bulunan kişi- rilmiştir. Boğaç Han’ın bir boğayla dövüşmesi ya da
dir. Senede bir toy düzenleyerek beylerini bir ara- yaralandığı anda Hızır’ın gelip onu kurtarması oku-
ya getirir. Aktif olarak savaşlara katılmaz. İki kah- yucuyu şaşırtırken, dedikoduyla karakterlerin arala-
ramandan biri olan Dirse Han önemli bir beydir. rının açılması onları gerçek hayata geri döndürür.
Hikâyenin başlangıcında Tanrı’nın onu cezalandır- Kahramanımız Boğaç Han’ın ise bu olaylar saye-
dığı düşünülür ve Han’a acınır. Ancak daha sonra sinde karizmasının arttığı görülür. Boğayla dövüşüp
yaptığı iyiliklerin karşılığını alır ve çocuk sahibi olur. onu yenmenin her yiğide kısmet olmayacağı gibi,
Böylece saygınlığını da geri kazanır. Ancak üçün- Hızır gibi ilahi güçlerin sadece çok önemli insanlara
cü kişilere olan itimadı sebebiyle oğlunu gözden yardıma geldiği inancı Boğaç Han karakterine olan
çıkardığında Dirse Han tekrar acınan bir karakter bağlılığı kuvvetlendirir. Ayrıca babasına kindar dav-
oluverir. Bir diğer önemli karakter Dirse Han’ın ha- ranmaması ve ona olan sadakati bir evlat olarak da
nımıdır. Bu hanım da önemli bir bey kızıdır. Dede ne kadar mükemmel olduğunu gösterir.
Korkut’un bütününde rastladığımız olgun, anlayışlı, Metnin hedef kitlesinin, anlatım şekli sebebiyle
dürüst, hatta mükemmel diyebileceğimiz Türk ka- daha çok erkeklerin olduğu bir ortam olduğu anla-
dınlarından biridir. Ana karakterlerden Boğaç Han şılıyor. Dede Korkut’un soylarında “Hanım Hey!”
da yine bizi şaşırtmayacak şekilde kahramanlığın seslenişini kullanması hanların bir arada oturduğu
bütün özelliklerine sahiptir. Güçlü, çevik erdem- bir yeri canlandırmamıza sebep oluyor. Hikâyeyi
li ve hünerlidir. Hikâye ilerledikçe de yaptıklarıyla okurken onun anlatıldığı ortamda bir otağın içinde
bu özelliklerini sağlamlaştırır. Bu kadro içinde çok obanın beyleri ile elinde kopuzu olan bir anlatıcıyı
küçük bir yerde geçmiş ama olaya yeni bir yön kat- hayal etmek zor değildir. Öte yandan metni yazıya
mış önemli bir karakter ise Hızır’dır. Boğaç Han’a döken bir aracının olduğunu da unutmamak gere-
yaralı bir haldeyken görünmüş ve üç kez yarasını kir. Bu durumda yazıya dökenin hedef kitlesi de
sıvazlayarak onu ölümden kurtarmıştır. Burada düşünülmelidir. Destanın XIV.-XV. yüzyıl dolayla-
Hızır karakteri, iyi bir kurgu için çok önemlidir. rında yazıya geçirildiği tahmin edilmektedir. Esasen
Kahramanın başına olabilecek en kötü şey gelmiş- yazılı kültür geleneği olmayan Türklerin bu eseri
tir, ölümle burun burunadır. Hızır neredeyse her yazıya geçmiş olması, başka bir kültürden etkilen-
şey bitecekken yetişip hikâyeye can katmıştır. Hızır diğini gösterebilir. Yazılı kaynaklarla siyasi otorite-
tipi Türk destanlarında sıkça kullanılan, kahramana nin kuvvetlendirildiğini düşünürsek, destanı yazıya
kılavuzluk eden yardımcı ve ilahî güçtür. Bu konuda geçirenin hedef kitlesi devletin gelecek nesilleridir.
yine eski Türk destan tipinin varlığını sürdürdüğü- Sonuç olarak Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boyu,
nü görmekteyiz. İslamiyet’ten önce kahramana en Türkistan coğrafyasında hayat bulmuş ve diğer
kötü anında gelip destek olan kılavuz bozkurt iken,
Dede Korkut boyları gibi İslam öncesi ve İslami

8 8