Page 321 - เสด็จสู่แดนสรวง
P. 321
๑๖
ราชรถในงานพระบรมศพ สมัยกรุงรัตนโกสินทร์
ยุทธนาวรากร แสงอร่าม
ภัณฑารักษ์ชํานาญการ สํานักพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร
“รําชรถ” เป็นหน่ึงในเคร่ืองประกอบพระบรมรําชอิสริยยศของพระมหํากษัตริย์และ พระบรมวงศํานวุ งศ์ ซงึ่ แสดงใหเ้ หน็ ถงึ ฐํานํานศุ กั ดข์ิ องผใู้ ช้ ตํามควํามหมํายของคํา วํา่ “รถ” หมํายถงึ “ยํานทมี่ ลี อ้ สํา หรบั เคลอ่ื นไป” (รําชบณั ฑติ ยสถําน ๒๕๕๖: ๙๖๘) นกั วชิ ํากํารสว่ นใหญม่ กั จะกลํา่ ววํา่ รําชรถนั้นพัฒนํารูปแบบมําจําก “เกวียน” ซ่ึงปัจจุบัน “เกวียน” มีควํามหมํายถึง “ยํานชนิดหนึ่ง มีล้อ ๒ ล้อ ใช้ควํายหรือวัวเทียม” (รําชบัณฑิตยสถําน ๒๕๕๖: ๑๔๖)
หํากพิจํารณําตัวอย่ํางรําชรถในภําพสลักเล่ําเร่ืองหรือจิตรกรรมจะพบว่ํา รําชรถท่ีมี ๒ ล้อ ซ่ึงมีพัฒนํามําจํากเกวียนนั้นคงไม่สํามํารถรองรับน้ําหนักบุษบกเครื่องไม้ขนําดใหญ่ได้ หํากรําชรถ ๒ ล้อ มีบุษบกก็จะเป็นบุษบกขนําดเล็ก ทั้งนี้เห็นได้จํากจิตรกรรมกระบวนเชิญพระบรมศพ สมเด็จพระเพทรําชํา เม่ือ พ.ศ. ๒๒๔๗ ซึ่งปัจจุบันภําพดังกล่ําวได้เก็บรักษําที่ Kupferstich -kabinett เมืองเดรสเดน สหพันธ์สําธํารณรัฐเยอรมนี สังเกตได้ว่ําพระมหําพิชัยรําชรถ ทอ่ี ญั เชญิ พระโกศพระบรมศพเปน็ รําชรถบษุ บกทมี่ ลี อ้ ๔ ลอ้ ในขณะทรี่ ําชรถนอ้ ย ๓ รถ เปน็ รําชรถบุษบกท่มี ี ๒ ล้อ (Terwiel 2016: 79-81)
ในรําชสํานักมีหลักฐํานกํารใช้งํานรําชรถมําแต่ครั้งโบรําณ โดยปรํากฏหลักฐํานชัดเจน ในสมัยกรุงศรีอยุธยํา และเป็นรําชประเพณีสืบต่อมําจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ ในสมัยกรุงศรีอยุธยํา รําชรถมิได้ใช้เพียงงํานพระบรมศพหรืองํานพระศพ หํากพระมหํากษัตริย์ทรงรําชรถเสด็จ พระรําชดําเนินด้วย เช่น ทรงพระมหําพิชัยรําชรถเสด็จพระรําชทํานพระกฐินในเดือน ๑๑ ด้วย กระบวนพยุหยําตรําสถลมํารค (กรมศิลปํากร ๒๕๓๙: ๕๕)๑ และใช้ในกํารพระรําชพิธีต่ํางๆ เช่น ในสมยั สมเดจ็ พระนํารํายณ์ ครําวอญั เชญิ พระรําชสําสน์ ของพระเจํา้ หลยุ สท์ ่ี ๑๔ แหง่ ประเทศฝรง่ั เศส
๑ ตํามแบบแผนธรรมเนียมในรําชสํานักครั้งกรุงศรีอยุธยํา ปรํากฏควํามตอนหนึ่งว่ํา “ทรงพระมหําพิไชยรําชรถและ เรือพระที่นั่งกิ่งไปพระรําชทํานพระกฐินทรงเครื่อง ๑๓ อย่ําง...” (กรมศิลปํากร ๒๕๓๙: ๕๕)
ศิลปะ ประเพณี และความเชื่อในงานพระบรมศพและพระเมรุมาศ 3๑๙
เสด็จสู่แดนสรวง
