Page 159 - Gramatyka dla praktyka II wersja flipbook 2024

FORMY NIEREGULARNE

bezokolicznik tryb rozkazujący
UWAGA!
być bądź Niektóre czasowniki mają dwa
mieć miej warianty trybu rozkazującego: TRYB ROZKAZUJĄCY
spiąć zepnij jeźdź / jeździj
wziąć weź spełń / spełnij
zechcieć zechciej spójrz / spojrzyj
zazięb / zaziębij
Od czasowników móc, musieć
i woleć nie tworzymy form trybu
rozkazującego.

KATEGORIA CZASU

W trybie rozkazującym nie rozróżniamy czasów. Formy rozkazujące można odnosić do teraźniejszości lub przyszłości (o czym decyduje
kontekst), lecz nie do przeszłości.

KATEGORIA ASPEKTU t e o r i a

1. Negacja czasownika dokonanego wymaga w trybie rozkazującym zmiany aspektu i użycia czasownika niedokonanego, np. Zrób to!
Nie rób tego!
2. Możliwe jest tworzenie zdań z negacją z czasownikami w aspekcie dokonanym, np. Nie pobrudź się! Nie zapomnij o kluczach! Wy-
rażają one obawę, że czynności te mogą nastąpić i zachęcają do szczególnej ostrożności.
3. Formy trybu rozkazującego bez negacji można tworzyć od czasowników w obu aspektach, np. Gotuj obiad! Ugotuj obiad! Należy
jednak pamiętać, że używanie czasowników niedokonanych w trybie rozkazującym może być odbierane jako niegrzeczne, np.
Jedz! Pisz!, ponieważ wypowiedzi takie sugerują zniecierpliwienie i dominację osoby mówiącej. Taki sam komunikat wyrażony przy
użyciu czasownika dokonanego wymaga doprecyzowania kontekstu i w zależności od intonacji może wyrażać zniecierpliwienie,
np. Zjedz tę zupę! Napisz ten raport!

INFORMACJE DODATKOWE

1. Ze względów grzecznościowych należy ostrożnie posługiwać się formami trybu rozkazującego. Warto uzupełnić wypowiedź
czasownikiem prosić, np. Chodź tu, proszę. Prosimy, niech państwo usiądą.
2. Czasowniki z prefiksami z reguły tworzą tryb rozkazujący jak czasowniki podstawowe: być, zdobyć – bądź, zdobądź; iść, wejść –
idź, wejdź; brać, odebrać – bierz, odbierz.
3. Trybu rozkazującego nie używa się w 1. os. lp. Formy typu niech skończę, niech zobaczę stosowane są jako figury retoryczne.
4. W zdaniach w trybie rozkazującym często używa się wykrzyknika, ale nie jest to konieczne. Wykrzyknik świadczy o emocjonalnym
nacechowaniu wypowiedzi.

INNE MOŻLIWOŚCI WYRAŻENIA POLECEŃ
Istnieje kilka form opisowych, zastępujących tryb rozkazujący. Najczęściej są to konstrukcje z czasownikami musieć, prosić, np. Musisz
tam iść! Proszę wstać!
Złagodzony rozkaz możemy wyrazić również za pomocą trybu przypuszczającego, np. Poprosiłbyś ojca o pożyczkę.

157