Page 229 - Gramatyka dla praktyka II wersja flipbook 2024

CZASOWNIKI NIEWŁAŚCIWE

Wyrazy typu: można, trzeba, wolno itp. pełnią w zdaniu funkcję orzeczenia. Nie odmieniają się jednak przez żadną z kategorii fleksyjnych
czasownika. Zdania z tymi czasownikami służą do wyrażania ogólnych stwierdzeń, nakazów, zakazów, rad.

ZNACZENIE CZASOWNIKI NIEWŁAŚCIWE

można, wolno coś jest możliwe i / lub nie jest zabronione strach coś jest niebezpieczne, ryzykowne

trzeba, należy, coś jest konieczne brak coś nie istnieje
potrzeba
jest sens, cel, korzyść ze zrobienienia
warto czas, pora jest odpowiedni moment, żeby coś zrobić
czegoś
wypada coś jest wskazane, w dobrym tonie szkoda, żal ktoś czegoś żałuje

wiadomo coś jest oczywiste widać coś jest widoczne, jasne, oczywiste

nie sposób coś jest niewykonalne słychać można coś usłyszeć

grzech coś jest niedopuszczalne, nieodpowiednie czuć doświadczyć czegoś, przeżywać coś

ktoś ma możliwości (w tym finansowe), t e o r i a
wstyd coś jest nieodpowiednie, w złym tonie stać warunki do zrobienia czegoś

Uwaga!
Można grać w piłkę, bo jest boisko. – można coś zrobić.
Wolno / Można grać w piłkę, bo nie ma zakazu. – coś jest dozwolone.
Tu nie wolno / nie można grać w piłkę. – coś jest zabronione.

SKŁADNIA

1. Do czasowników niewłaściwych zaliczamy:
– formy czasownikowe: można, należy, trzeba, wiadomo, wypada, czuć, słychać, stać, widać;
– rzeczowniki w funkcji czasownika: brak, czas, grzech, nie sposób, pora, potrzeba, szkoda, wstyd, żal;
– przysłówki w funkcji czasownika: warto, wolno.
2. W zdaniach z czasownikami niewłaściwymi nie występuje podmiot gramatyczny, ponieważ mają one charakter ogólnych komunikatów,
nakazów, zakazów, stwierdzeń, w których nadawca i odbiorca jest pomijany, np. Warto oszczędzać. Brak towarów. Słychać muzykę.
3. Czasownikom niewłaściwym najczęściej towarzyszy w zdaniu bezokolicznik, np. Warto zainwestować w ten projekt. Nie wypada iść bez
prezentu. Możliwe są też inne połączenia składniowe.

czasownik niewłaściwy łączliwość przykład

czas, grzech, można, należy, nie sposób, Trzeba pić więcej wody.
pora, strach, szkoda, trzeba, warto, wolno, bezokolicznik Warto obejrzeć ten film.
wstyd, wypada, żal Szkoda wracać.

że / jak / gdzie / kto / co / kiedy / Wiadomo, z kim oni się spotykają?
wiadomo
z kim / o czym / dla kogo itp. Wiadomo, że cukier jest niezdrowy.
czas, pora, szkoda żeby Czas, żeby coś się zmieniło.

brak, szkoda, trzeba, żal dopełniacz Szkoda twojego czasu.

czas, pora na + biernik Pora na kolację.

Słychać psa.
czuć, słychać, widać biernik
Widać wiosnę. Czuć lato.
stać biernik + na + biernik Stać mnie na długi urlop.

227