Page 75 - Ebook_Toponim Jogja-
P. 75

Toponim Kota Yogyakarta   57











                  Kasultanan Yogyakarta, namun juga di Kasunanan Surakarta (1920): kang kaping pat
                  jumênêng pribadi/ prajèng Surakarta Adiningrat/ nak putu buyut dugèkke/ nganggit ngabdi
                  sang prabu/ wit kakèkne [kakè kuna ya mantri/ Ngabèi Udadrana/ gêdhong têngên lungguh/
                  Ngabèi Suraprabawa/ mantri dalêm kaneman kaparak kering/ punika turunira.


                  Terjemahan bebasnya: Yang keempat berdiri sendiri/ Kerajaan Surakarta Hadiningrat/
                  anak cucu buyut sampaikan/ pahami dalam mengabdi sang prabu/ mulai terdahulu
                  nak ya mantri/ Ngabei Udadrana/  gedong tengen  diduduki (dikepalai)/ Ngabei
                  Suraprabawa/ mantri-dalem muda disisihkan terlebih dahulu/ begitu keturunannya.

                  Pentingnya posisi Gedong Tengen dalam  birokrasi istana Kasultanan  terlihat dalam
                  majalah Kajawèn terbitan Balai Pustaka (1938) yang mengangkat judul “Kawontênan
                  sarta  Kamajênganing Nagari sarta  Karaton Dalêm Ngayogyakarta  Adiningrat”.  Dekade
                  keempat abad XX, majalah  lawas ini masih mengumumkan  perkembangan pelayan
                  birokrasi di kerajaan Kasultanan Yogyakarta secara berurutan, termasuk menyebut
                  Gedong Tengen beberapa kali: para abdi dalêm golongan panèwu sêpuh: Para wayah dalêm
                  ingkang dèrèng angsal pangkat, punakawan; wadana kadipatèn; prajurit; prentah kapatihan;
                  anggandhèk; wadana srati; gêdhong kiwa; kêparak; gêdhong têngên; sitisèwu; panumping; bumi
                  gêdhong têngên; taman; kori; kapatihan; pangulon; lurah punakawan kaji; prangrèh praja; jaksa;
                  gladhag; kadipatèn; êncik; kusir; dan musik.


                  Dalam  sumber tersebut dibeberkan  pula para abdi dalêm golongan mantri: bêkêl
                  punakawan bêdhaya; bêkêl punakawan gêdhong kadipatèn; bêkêl sêpuh punakawan putra; opêr
                  wahmistêr langênastra; panyomprèt; bêkêl sêpuh punakawan; patehan; bêkêl sêpuh punakawan
                  kadipatèn. Kemudian para abdi dalêm golongan mantri anèm: pangrèh praja asistèn wadana;
                  bêkêl  nèm punakawan; bêkêl  nèm kadipatèn; prajurit; kêparak kiwa para lurah para bêkêl;
                  gêdhong kiwa para lurah para bêkêl; kêparak têngên para lurah para bêkêl; gêdhong têngên para
                  lurah para bêkêl; jawi kiwa para bêkêl; jawi têngên para bêkêl; maosan. mantri kabupatèn; dan
                  mantri tôndha pamicis.

                  Dari penjelasan ini, mudah diterka bahwa daerah tersebut dulu ditinggali abdi dalem
                  gedhong bagian kanan yang mengurusi kepentingan raja maupun keluarga bangsawan
                  di lingkungan istana. Lantaran dipandang terhormat dan memiliki status yang tinggi
                  dalam piramida sosial, wajar jika masyarakat lokal memaknai Gedongtengen untuk
                  nama wilayah hingga sekarang.
   70   71   72   73   74   75   76   77   78   79   80