Page 107 - วิทยาศาสตร์ม.ปลาย
P. 107
107
เรื่องที่ 1 กระบวนการเปลี่ยนแปลงแทนที่ของสิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดล้อมในชุมชน
การแทนที่ของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ
การแทนที่ของสิ่งมีชีวิต หมายถึง การเปลี่ยนแปลงของชนิดหรือชุมชนในระบบนิเวศตาม
กาลเวลา โดยเริ่มจากจุดที่ไม่มีสิ่งมีชีวิตอาศัยอยู่เลย จนกระทั่งเริ่มมีสิ่งมีชีวิตกลุ่มแรกเกิดขึ้น ซึ่งกลุ่มของ
สิ่งมีชีวิตกลุ่มแรกจะเป็นกลุ่มที่มีความทนทานสูง และวิวัฒนาการไปจนถึงสิ่งมีชีวิตกลุ่มสุดท้ายที่ เรียกว่า
ชุมชนสมบูรณ์ (climax stage) การแทนที่ของสิ่งมีชีวิตแบ่งได้เป็น 2 ประเภท คือ
1. การเกิดแทนที่ชั้นบุกเบิก (Primary succession) การเกิดแทนที่จะเริ่มขึ้นในพื้นที่ที่ไม่เคยมี
สิ่งมีชีวิตอาศัยอยู่มาก่อนเลย ซึ่งแบ่งออกได้ 2 ประเภท คือ
1.1 การเกิดแทนที่บนพื้นที่ว่างเปล่าบนบก มี 2 ลักษณะด้วยกันคือ
การเกิดแทนที่บนก้อนหินที่ว่างเปล่า ซึ่งจะเริ่มจาก
ขั้นแรก จะเกิดสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว เช่นสาหร่ายสีเขียว หรือ ไลเคนบนก้อนหินนั้น ต่อมาหินนั้นจะ
เริ่มสึกกร่อน เนื่องจากความชื้นและสิ่งมีชีวิตบนก้อนหินนั้น ซึ่งจากการสึกกร่อนได้ท าให้เกิดอนุภาคเล็กๆ
ของดินและทรายและเจือปนด้วยสารอินทรีย์ของซากสิ่งมีชีวิตสะสมเพิ่มขึ้น จากนั้นก็จะเกิดพืชจ าพวกมอส
ตามมา
ขั้นที่สอง เมื่อมีการสะสมอนุภาคดินทราย และซากของสิ่งมีชีวิตและความชื้นมากขึ้น พืชที่เกิด
ต่อมาจึงเป็นพวกหญ้า และพืชล้มลุก มอสจะหายไป
ขั้นที่สาม เกิดไม่พุ่มและต้นไม้เข้ามาแทนที่ ซึ่งไม้ยืนต้นที่เข้ามาในตอนแรกๆ จะเป็นไม้โตเร็ว
ชอบแสงแดด จากนั้นพืชเล็กๆที่เกิดขึ้นก่อนหน้านี้ก็ค่อยๆ หายไป เนื่องจากถูกบดบังแสงแดดจากต้นไม้ที่
โตกว่า
ขั้นสุดท้าย เป็นขั้นที่สมบูรณ์ (climax stage) เป็นชุมชนของกลุ่มมีชีวิตที่เติบโตสมบูรณ์แบบมี
ลักษณะคงที่ มีความสมดุลในระบบคือ ต้นไม้ได้วิวัฒนาการไปเป็นไม้ใหญ่และมีสภาพเป็นป่ าที่อุดม
สมบูรณ์นั่นเอง
การเกิดแทนที่บนพื้นทรายที่ว่างเปล่า ขั้นต้น พืชที่จะเกิดขึ้นจะเป็นประเภทเถาไม้-เลื้อย ที่หยั่งราก
ลงในบริเวณที่ชื้น ขั้นต่อไปก็จะเกิดเป็นล าต้นใต้ดินที่ยาวและสามารถแตกกิ่งก้านสาขาไปได้ไกลและเมื่อ
ใต้ดินมีรากไม้ ก็เกิดมีอินทรีย์วัตถุมากขึ้น ท าให้ความสามารถในการอุ้มน ้าก็เพิ่มมากขึ้นและธาตุอาหารก็
เพิ่มขึ้น และที่สุดก็เกิดไม้พุ่ม และไม้ใหญ่ตามมาเป็นขั้นตอนสุดท้าย
1.2 การแทนที่ในแหล่งน ้า เช่น ในบ่อน ้า ทะเลทราย หนอง บึง ซึ่งจะเริ่มต้นจาก
ขั้นแรก บริเวณพื้นก้นสระหรือหนองน ้านั้นมีแต่พื้นทราย สิ่งมีชีวิตที่เกิดขึ้นคือ สิ่งมีชีวิตเล็กๆ ที่
ล่องลอยอยู่ในน ้า เช่นแพลงก์ตอน สาหร่ายเซลล์เดียว ตัวอ่อนของแมลงบางชนิด
ขั้นที่สอง เกิดการสะสมสารอินทรีย์ขึ้นบริเวณพื้นก้นสระ จากนั้นก็จะเริ่มเกิดพืชใต้น ้าประเภท สาหร่าย และ
สัตว์เล็กๆที่อาศัยอยู่บริเวณที่มีพืชใต้น ้า เช่น พวกปลากินพืช หอยและตัวอ่อนของแมลง
