Page 4 - Төлентай Наслизат

І Кіріспе

1.1 Көпіршік-ату құбылысы дегеніміз не?

Көпіршік-ату (кавитация – cavitation) деп, белгілі бір алғышарттар
орындалғанда, көпіршіктік құрылымдардың – қуыстардың арнайы бір
субстанцияда пайда болып, мәжбүрлі түрде жарылып, содан күтулі және де
күтпеген соңғы әрекеттердің туындауын айтамыз. Кейде бұл құбылысты немесе
үдерісті көпіршік-ату ерен құбылысы (КА-ЕҚ) немесе көпіршік-ату феномені
(КАФ) деп те атаймыз. Көпіршік-ату – өзіндік күшке һәм энергияға ие – олар
көпіршік-ату күші (КАК) және көпіршік-ату энергиясы (КАЭ) делінеді. Табиғатта
көпіршік-ату энергиясын “еркін энергия” ретінде қабылдаған жөн болмақ, өйткені
табиғи радиациямен қатар (Вернадскийдің пайымдауы бойынша), көпіршік-ату –
энтропияның қисапсыз өсуін тежейтін ерекше құбылыс. Сондықтан да, табиғи
көпіршік-ату күшін түбегейлі әсерлесу күштерінің (ТӘК) жетіспей тұрған кезектегі
күші десек қателеспеспіз деген ойдамыз. Сөз орайы келіп тұрғанда айта кетейік:
табиғи радиациялық күшті де – ионданудың сәулелену күшін де осы ТӘК қатарына
қосқан да дұрыс болады деген сенімдеміз; солай етсек, ТӘК құрамындағы күштер
саны жетіге жетіп, табиғат пен адамзат тіршілігінде жеті санының киелілігі орныға
түсіп, оның ерек сипаты айқындалары хақ. Көпіршік-атудың ауадағы және судағы
жарқын мысалдарын атап өткен жөн, олар мейлінше көп кездеседі және де
тыңғылықты зерттеліп, адамдардың күнделікті тіршілігінде, жаңармалы
технологияларда елеулі орын алуда – деуге тұрарлық. Бір ғасыр бұрынғы
кезеңдерде мамандар ортасында – кеме құрастырушылар мен гидро- және жылу
электрстансалар тұрғызушылар арасында теріс пікір мен көзқарас туындатушы
құбылыс болғанымен, өткен ғасырдың орта шенінен бастап, КА-ЕҚ пен КАФ деген
терістер біртіндеп оң пікір мен көзқарасқа ауыса бастады. Оған осы XX ғасырдың
30-50-жылдарында, дәлірек айтсақ 1931-1934 һәм 1946-1947 жылдары
кавитациялық Ранк-Хилш құбырының пайда болып, соның негізінде арқандық-
құйындық Ранк-Хилш технологиялық базалық құрауышының құрастырылуы зор
рөл атқарғандығын атап өткен жөн болмақ. Ендігіде ары қарай курстық
жүмысымды жалғастыру үшін элементарлық бөлшектерге ұқсас көпіршік-атудан
туындаған жаңа неологизм түрлері болып табылатын «CAVITation»+«IONization»
сөз жұбынан туындаған «cavition» – кавитион, қысқаша ci: ci1 – атом-нуклондық
құрылымдар үшін, ci2 – молекулалық құрылымдар үшін, бұл екеуі микроәлем
үдерістеріне арналған; кавитиондардың ci3 һәм ci4 түрлері – макроәлем
үдерістеріне арналған: ci3 – макромолекулалармен байланысты үдерістерге, ал ci4
– көзбен көріп, бақылауға болатын үдерістерге арналған [1].