Page 34 - เล่ม-is1
P. 34
ก�รเก็บเกี่ยวสมุนไพร
1. ประเภทร�กหรือหัว
สมุนไพร หม�ยถึง “ผลิตผลธรรมช�ติ สมควรเก็บในชวงเวล�ที่พืชหยุดก�รเจริญเติบโต ใบ ดอก
่
ไดจ�ก พืช สัตว และ แรธ�ตุ ที่ใชเป็นย� หรือ รวงหมดแลว หรือในชวงตนฤดูหน�วถึงปล�ยฤดูรอน เพร�ะเหตุว�ใน
่
้
์
้
่
้
้
่
้
่
ผสมกับส�รอื่นต�มตำ�รับย� เพื่อบำ�บัดโรค บำ�รุง ชวงนี้ร�กและหัวมีก�รสะสมปริม�ณตัวย�เอ�ไวคอนข�งสูง โดยก�ร
่
้
้ ่
ร�งก�ย หรือใชเป็นย�พิษ” ห�กนำ�เอ�สมุนไพร ขุดดวยคว�มระมัดระวังใหม�ก อย�ใหร�กหรือหัวเกิดก�รเสียห�ยได ้
่
้
้
้
้
่
ตั้งแตสองชนิดขึ้นไปม�ผสมรวมกันซึ่งจะเรียกว�
่
่
ย� ในตำ�รับย� นอกจ�กพืชสมุนไพรแลวยังอ�จ 2. ประเภทใบ หรือเก็บทั้งตน
้
้
ประกอบดวยสัตวและแรธ�ตุอีกดวย เร�เรียกพืช ควรเก็บในชวงที่พืชเจริญเติบโตม�กที่สุด หรือพืชบ�งอย�ง
้
์
้
่
่
่
สัตว หรือแรธ�ตุที่เป็นสวนประกอบของย�นี้ว� อ�จจะระบุชวงเวล�เก็บอย�งชัดเจน เชน เก็บใบไมออนหรือไมแกเกินไป
่
่
์
่
่
่
่
่
่
่ ่
เภสัชวัตถุ พืชสมุนไพรบ�งชนิด เชน เรว กระว�น (ใบเพสล�ด) ชวงดอกตูมเริ่มบ�น หรือชวงเวล�ที่ดอกบ�น เพร�ะชวง
่
่
่
่
่
เวล�นี้พืชจะสะสมตัวย�ไดม�กที่สุด
้
3. ประเภทเปลือกตนและเปลือกร�ก
้
เปลือกตนโดยม�กเก็บระหว�งชวงฤดูรอนตอกับฤดูฝน
่
่
้
่
้
ปริม�ณย�ในพืชสมุนไพรมีสูงและลอกออกไดง�ย สะดวก อย�ลอก
้ ่
่
เปลือกออกทั้งรอบตนเพร�ะกระทบกระเทือนในก�รสงลำ�เลียงอ�ห�ร
้
่
้
คำ�ว� สมุนไพร ต�มพจน�นุกรมฉบับร�ชบัณฑิตยสถ�น ของพืชจะทำ�ใหต�ยได ้
่
พ.ศ. 2525 หม�ยถึง พืชที่ใช ทำ�เป็นเครื่องย� สมุนไพรกำ�เนิดม�จ�ก
้
ธรรมช�ติและมีคว�มหม�ยตอชีวิตมนุษยโดยเฉพ�ะ ในท�งสุขภ�พ 4. ประเภทผลและเมล็ด
์
่
่
่
่
่
อันหม�ยถึงทั้งก�รสงเสริมสุขภ�พและก�รรักษ�โรค คว�มหม�ยของ พืชสมุนไพรบ�งอย�งอ�จจะเก็บในชวงที่ผลยังไมสุกก็มี เชน
่
ฝรั่ง เก็บเอ�ผลออนม�เป็นย�แกทองรวง แตโดยทั่วไปมักเก็บเมื่อผล
ย�สมุนไพรในพระร�ชบัญญัติย� พ.ศ. 2510 ไดระบุว� ย�สมุนไพร ่ ้ ้ ่ ่
้
่
่
้
่
้
่
้
้
หม�ยคว�มว� ย�ที่ไดจ�กพฤกษ�ช�ติสัตวหรือแรธ�ตุ ซึ่งมิไดผสม แกเต็มที่แลวตัวอย�ง เชน มะแวงตน มะแวงเครือ ดีปลี เมล็ดฟั กทอง
้
่
้
่
์
้
ปรุงหรือแปรสภ�พ เชน พืชก็ยังเป็นสวนของร�ก ลำ�ตน ใบ ดอก ผล เมล็ดชุมเห็ดไทย เมล็ดสะแก เป็นตน
้
่
่
ซึ่งมิไดผ�นขั้นตอนก�รแปรรูปใดๆ แตในท�งก�รค� สมุนไพรมักจะ 5. ประเภทดอก
้ ่
่
้
ถูกดัดแปลงในรูปแบบต�ง ๆ เชน ถูกหั่นใหเป็นชิ้นเล็กลง บดเป็นผง โดยทั่วไปเก็บในชวงดอกเริ่มบ�น แตบ�งชนิดเก็บในชวง
่
่
้
่
่
่
ละเอียด หรืออัดเป็นแทงแตในคว�มรูสึกของคนทั่วไปเมื่อกล�วถึง ดอกตูม เชน ก�นพลู เป็นตน
่
่
่
้
้
่
สมุนไพร มักนึกถึงเฉพ�ะตนไมที่นำ�ม�ใชเป็นย�เท�นั้น
่
้
้
้
29 30
