Page 22 - 38_LiryDram_2023

POECI UKRAINY
WASYL STUS
urodzony 6 stycznia 1938 r. we wsi Rachniwka, zm. 4 września 1985 r. w łagrze ВС – 389/36- 1 koło wsi Kuczino – bojownik o niezależność Ukrainy, wybitny ukraiński poeta XX w., tłumacz, prozaik, myśliciel, literaturoznawca, obrońca
praw człowieka. Jeden z najaktywniejszych przedstawicieli ukraińskiego dysydenckiego
ruchu. Pośmiertnie laureat państwowej premii im. Т. Szewczenki (1991), Bohater Ukrainy (2005). Autor poetyckich książek: Krugowiert (1965), Zimowe drzewa (1970), Wesoły cmentarz (1971), Czas twórczości/Dichtenszeit (1972), Palimsesty (1971- 1977), opublikowana w 1986 r.
Za własne przeświadczenia co do konieczności zachowania i rozwoju ukraińskiej kultury
zaznał represji ze strony radzieckiej władzy; jego twórczość była zabroniona, a on sam pozbawiony był wolności.
W latach 1961-1963 wykładał język ukraiński
i literaturę w średniej szkole w Gorłiwce. Potem pracował w kopalni „Oktjabrska” w Doniecku, był też redaktorem literackim gazety „Socjalistyczny Donbas”.
W 1963 r. został asystentem Instytutu Literatury im. Т. Szewczenki Akademii Nauk УРСР
w Kijowie. Należał do Klubu Młodzieży Twórczej, którym kierował Łeś Tanjuk.
We wrześniu 1965 r., podczas premiery filmu S. Paradzanowa pt. „Cienie zapomnianych przodków”, w kinie „Ukraina” w Kijowie, wziął udział w akcji protestu. Stus, razem z Iwanem Dziubą, Wiaczesławem Czornowołem i Jurijem Badzio wzywał partyjnych kierowników
i ludność stolicy do uwolnienia z aresztów ukraińskiej inteligencji. Był to pierwszy społeczno- polityczny protest przeciw masowym represjom w Związku Radzieckim w powojennym czasie. Za uczestnictwo w tej akcji został zwolniony z Instytutu Literatury.
W listach otwartych do Związku Pisarzy, Centralnego Komitetu Kompartii i Rady Najwyższej Stus krytykował kierowniczy system, za to po odwilży ustrojowej powróciła do totalitaryzmu,
i naruszania praw człowieka. Protestował też przeciw aresztom w środowisku swoich kolegów. Na początku lat 70. dołączył do Komitetu Obrony Praw Człowieka.
Był dwukrotnie aresztowany i skazany – w 1972 r. za „antyradziecką agitację i propagandę” na 5 lat pozbawienia wolności i 3 lata zesłania. W maju 1980 r. został uznany za niebezpiecznego recydywistę, a we wrześniu skazany na 10 lat przymusowych prac i 5 lat zesłania.
W 1985 r. ukraińska diaspora podejmowała próby wyznaczenia Stusa do Nagrody
Nobla w dziedzinie literatury, lecz nie zdążyła przygotować materiałów odpowiednio
do procedury. Represyjna radziecka maszyna doprowadziła do śmierci poety w łagrze.
W listopadzie 1989 r., ciało zostało sprowadzone do Kijowa i pochowane na Cmentarzu Bajkowym.
20 LiryDram styczeń–marzec 2023