Page 177 - Bloedstollig en bloedingsneiging

XI. Hemker, Zwaal, Rosing, en heterogene biokatalyse 165
In het begin van de jaren zeventig onderging het basale dubbellaagconcept voor biologische membranen (zie hieronder) een belangrijke uitbreiding door de ontdekking dat de bouwstenen asymmetrisch over de binnen- en buitenkant van de dubbellaag zijn verdeeld. Voorbeelden van gangbare lipiden staan in onderstaande figuur.
Een tweede thema was de chemische synthese van fosfolipiden. In een vroeg stadium van het Utrechtse lipidenonderzoek werd door Van Deenen en Gerard de Haas een synthesepro- gramma gestart met als doel het verkrijgen van zuivere, enkelvoudige fosfolipiden. Dit bleek een gouden greep, want al spoedig werd vastgesteld dat voor de voortgang van het onder- zoek op diverse fronten goed gedefinieerde lipiden onontbeerlijk waren. Omdat dergelijke lipiden gedurende lange tijd alleen in Utrecht voorhanden waren, vormde dit een belangrijke stimulans voor het eigen onderzoek en leidde het tevens tot veel van de al genoemde samen- werkingsverbanden.
Het derde lipidenthema in Utrecht was de structuur van biologische membranen. Duide- lijk was geworden dat eiwitten een belangrijke rol spelen in die biologische membranen, en Rob Zwaal kreeg het onderwerp ‘Membraaneiwitten en de interacties met lipiden’. Membra- nen werden gedenatureerd en eiwitten geïsoleerd. Aanvankelijk verliep het karakteriseren van de eiwitten heel moeizaam. Zwaal werkte zowel met Sephadex in een kolom als met gelelek- troforese in agarose (daarmee kon je grotere poriën maken dan in een kolom met Sephadex) waarbij de agarose zelf gemaakt moet worden. Het was, aldus Zwaal, allemaal vreselijk veel handwerk. Bovendien lukte het van geen kanten. De eiwitten wandelden gewoon door de Sephadex heen; er kwamen maar geen fracties uit. Vooruitgang werd geboekt met de zet-
Afb. XI.4
Chemische formules van gangbare lipiden40