Page 214 - Bloedstollig en bloedingsneiging

Hoofdstuk XIII
De molecularisering van gedoneerd bloed
Iedere Nederlander is zich ervan bewust dat bloed en bloedproducten levensreddend zijn. Soms berust dat op eigen ervaring of op een gebeurtenis in de familie na een calamiteit of een aangeboren ziekte. Ook zijn mensen bekend met wervingscampagnes voor bloeddonoren vanuit het Rode Kruis en, later, Sanquin, die de nationale bloedvoorziening regelen. Sanquin werd in 1998 opgericht als een hybride organisatie met aan de ene kant een tak die de not-for- profit bloedinzameling verzorgt en een andere tak die marktconform werkt met lang houdba- re bloedproducten. Onder de not-for-profit activiteiten vallen naast donorwerving en bloed inzamelen ook het produceren en leveren van lang houdbaar plasma en kort houdbare bloed- producten zoals bloedcelconcentraten, welke laatste bestaan uit rode bloedcellen (erytrocyten) en bloedplaatjes (trombocyten).
Op de markt voor lang houdbare bloedproducten bevinden zich ook commerciële par- tijen, zodat Sanquin voortdurend in concurrentie daarmee staat.3 Deze publiek-private in- frastructuur rond bloed is vooral het gevolg van het feit dat bloedplasma steeds verder is ‘uiteengerafeld’ tot afzonderlijke componenten die houdbaar bleken en daardoor - over grote afstanden en over uitgestrekte tijdspannes - verhandelbaar werden. De voortschrijdende tech- nologie maakte het mogelijk om afzonderlijke eiwitten te isoleren. Met een metafoor kunnen we zeggen dat bloed is ‘gemoleculariseerd’, met andere woorden dat het merendeel van het gedoneerde bloed gefractioneerd wordt toegepast. Dit vereist echter grootschaliger opwer- king en intensievere controles - en derhalve een centralisering van de bloedverwerking - ten opzichte van het systeem van de vroegere bloedgiften (zie hoofdstuk IV).
Historisch gezien is de werving van bloeddonoren in Nederland juist gebaat geweest bij een organisatie die dicht bij de mensen staat en derhalve bij voorkeur gedecentraliseerd is. Van oudsher heeft het Nederlandse Rode Kruis (NRK) die fijnmazige infrastructuur verzorgd die voor de bloedbanken werd aangewend (zie hoofdstuk IV). Hoe ging men in Nederland over van dat verdeelde systeem van bloedinzameling naar de centrale organisatie die San- quin nu is? In dit hoofdstuk bespreken we een bepaald aspect van de bloedstolling dat deze centralisering heeft bevorderd, namelijk de winning van bloedstollingsfactoren VIII en IX, plasma-eiwitten die hemofiliepatiënten therapeutisch nodig hebben. Laboratorium, arts, pati- ënt en productietechnologie zijn op een ingewikkelde wijze met elkaar verknoopt waarbij in die dynamiek sprake is van zowel positieve als negatieve feedbackprocessen. Zuiverder factor VIII-preparaten dreven de behoeftevraag op waardoor schaalvergroting in de productie nodig was, alsmede de import van plasmaproducten. Deze schaalvergroting bleek een achilleshiel toen aids - het Acquired Immune Deficiency Syndrome - opkwam. Op zijn beurt stimuleer- de deze catastrofe in de gezondheidszorg de ontwikkeling en acceptatie van op biotechno- logische wijze geproduceerde bloedstollingsfactoren. Het effect van deze ontwikkelingen op