Page 31 - BNDIA ARUBA
P. 31

A31
                                                                                                           LOCAL Diabierna 7 Februari 2020

                                           Varios factor pakico hobennan ta cay cera



            ORANJESTAD – Tur loke
            ta bay contra regla  of ley
            di un pais, ta un crimen cu
            ta ricibi un castigo. Serai-
            da    Pemberton-Leonard,
            director di Reclassering, a
            splica tocante e factornan
            cu  por  hiba  un  hoben  na
            comete un crimen.

            Pemberton-Leonard  a  cum-
            insa remarcando cu hende ta
            bisa cu tur cos ta cuminsa na
            educacion di cas. Pero algun
            tin  bon  educacion  y  sinem-
            bargo  ainda  ta  comete  cri-
            men. E ta comenta cu tin un
            dicho ta bisa ‘it takes a village
            to raise a child’, esta ta tuma
            un  bario  pa  cria  un  mucha,
            agregando cu no ta solamente
            mama y tata.

            “E  ta  hopi  factornan  cu  ta
            hunga  rol  ora  cu  un  hoben
            comete  un  delito  y  mester
            tene  na  cuenta  cu  e  factor
            protectivo  mester  ta  hopi
            fuerte. Si e factor protectivo
            di  cas  ta  fuerte  en  berdad  e
            mucha  ta  mas  fuerte,  pero
            esey no kiermen cu e mucha
            no ta cay cera”, e ta expresa.
                                         cos, tur cos ta haci influencia  Si un hoben tin hamber, esey  ehempel cu e ta duna ta por  algo  pa  haci  y  mucho  biaha
            Sinembargo  e  ta  bisa  cu  ora  den e forma di pensa di e ho-  ta bira e trigger, anto pa mo-  ehempel  den  caso  di  divor-  ta  cosnan  negativo.  “Esey  ta
            den cas e tin bon base, por ta  ben.  Mayornan  divorcia,  na  tibo cu e tin hamber a dun’e  cio e hoben kier atencion; e  echt locual bo ta wak cu hopi
            cu amistad ta debil of na scol  scol un hoben por comete un  e motivacion pa bay horta pa  ta namora, envidia, celos, hy-  hoben,  nan  no  tin  nada  di
            no ta duna un bon acogida, e  delito. Tur cos cu ta trigger e  por  haya  cuminda  of  placa.  peractividad manera ADHD.  haci despues di ora di scol y
            por  ta  trabou;  tin  hopi  cos-  hoben – nos ta midi esey.”  “Mi tin hamber, p’esey mi a  “E  por  varia,  anto  e  ta  algo  nan ta haya nan mes laf. Nan
            nan cu por haci cu e hoben ta                             bay horta, pero e trigger ta e  interno  pa  sinti  e  rush.  E  ta  cuminsa  colga  bou  palo,
            bay haci algo robes siendo cu  ‘Trigger’  ta  referi  na  locual  situacion financiero. Por pasa  sensacion pa nan sinti kico e  canto caminda cerca otro ho-
            mama y tata a dun’e un bon  ta yama nos atencion pa haci  cu e situacion na cas ta bon,  ta  pa  haci  algo malo.  Si  nan  ben,  anto  eynan  cosnan  por
            educacion. E no ta keda na un  algo. E ta continua splica cu e  pero el a bay horta pa e sen-  horta pa atencion, esey ta bira  cuminsa bay robes.”
            factor so.                   ‘trigger’ den bida ta pone pa  sacion di sinti kico e ta pa bay  su  trigger  pero  di  un  forma
                                         haci algo, sea grandi of chiki-  horta.”                  negativo. Esey por afecta”, e  Pa  locual  ta  trata  e  tempo-
            E ta insisti cu ta un combina-  to, anto pa motibo cu e mu-                            ta splica                    rada di carnaval tin mas cri-
            cion di diferente factor. E ho-  cha tin e ‘trigger’, e ta haya e  E ta duna di conoce cu esey                      men,  pero  e  motibonan  tras
            ben por ta bon den un pero  motivacion pa comete cierto  tambe nan ta midi, pa nan por  Sinembargo  e  ta  comparti  di  esaki  ta  varia.  En  general
            den otro no. Tambe ta splica  acto of delito.             sa kico exactamente e actitud  cu ora mucha no tin nada di  e ta haya cu durante carnaval
            cu un di e factornan ta e per-  E motivacion ta pa nan hacie.  ta, ya cu esaki ta varia. Algun  haci, mayoria di bes ta busca  mas  hoben  ta  cay  cera,  pero
            sonalidad  mes  di  e  hoben.                                                                                       tambe den temporada di au-
            “Den  un  famia  por  tin  tres                                                                                     gustus, october; henter e aña
            yiu bon y un ta sali malo. Tur                                                                                      ta ocupa.
            ta  haya  e  mesun  educacion,
            pero un a sali cu caracter mas                                                                                      Nan  tin  nan  medida  cua
            vulnerabel  y  por  wordo  in-                                                                                      periodo ta subi y baha, pero
            fluencia di amigo.”                                                                                                 ‘ta henter aña bezig’. Nan no
                                                                                                                                por  bisa  kico  specificamente
            Por  pasa  cu  e  hoben  ta  mas                                                                                    ta conduci na un delito of cri-
            vulnerabel  pa  uzo  di  droga.                                                                                     men, e ta depende e delito cu
            “No  ta  un  cos  so,  pues  no                                                                                     e persona comete. Tambe tin
            por bisa ta droga of ta amigo.”                                                                                     esunnan cu ta pleita durante
            Sino  cu  ora  un  hoben  cay                                                                                       scol, of inbraken, pero mayo-
            cera ta pa un combinacion di                                                                                        ria  ta  ora  e  muchanan  ta  na
            factor.                                                                                                             cas cu vakantie.
            Psicologicamente  un  hoben
            por  pasa  den  di  trauma  y  ta
            keda stabiel. Otro hoben por
            pasa den e mesun trauma y ta
            desekilibra. Pa e motibo aki,
            no  por  bisa  cu  ta  un  factor,
            sino semper combinacion cu
            ta pone e hoben cay cera.

            Bon  Dia  Aruba  a  puntra
            Pemberton-Leonard  con  e
            actitud di e hoben por wordo
            afecta. “E por ser afecta cu tur
   26   27   28   29   30   31   32