Page 23 - HOH
P. 23
A16 HENDE
Dialuna 23 September 2019
Fundacion Alzheimer Aruba:
Kico bisa ora un hende tira un chiste of mal chansa fo’i sla?
ORANJESTAD – Kico
bisa ora un hende haci un
chiste cruel of fo’i sla to-
cante e trastorno neuro-
cognitivo di tipo Alzheim-
er? No tur chiste tocante
Alzheimer ta gracioso of
bon bini. Bo por ta sigur
cu comentarionan to-
cante un of otro forma di
trastorno neurocognitivo
(leve of mayor), malesa, of
di cualkier otro condicion
cu ta haci dolor ta chiste-
nan cu mester pasa pa
pasado. Aki ta sigui algun
sugerencia cu por yuda
combati e stigma social cu
e trastorno neurocogni-
tivo di tipo Alzheimer.
Laga nos elabora un tiki riba
kico no bisa un persona cu
Alzheimer of otro condicion
neurocognitivo. Un mal es-
cogencia di palabra por ta
tanto doloroso como frus-
trante. Siguientemente algun
palabra y pregunta pa evita. bida.
Pero kico ‘stigma’ kiermen? 2. E no ta dibertido pa tur
Aki un definicion: ‘stigma’ ta hende. Puntr’e con e persona
un actitud denigrante haci pa cu e condicion aki lo sinti ora
un persona na un otro perso- e wak of scucha e comentar-
na. Esaki por encera insulto io/chiste? Loke un persona ta
contra rasa, religion, aparien- haya chistoso, hopi lihe por
cia fisico, habilidad, discapa- bira ofensivo cerca e otro!
cidad, etc. Stigma ta un for-
ma di discriminacion. Hopi 3. Chiste cruel ta contribui
hende afecta pa un condicion na stigma. Splica e hende cu
neurocognitivo ta vocifera cu comentarionan y chiste ig-
nan a experiencia diferente norante ta sirbi solamente pa
grado di stigmatisacion na aumenta e stigma rondo di
cierto momento despues di e trastorno neurocognitivo
un diagnostico. di tipo Alzheimer y condi-
cionnan relata. Door di keda
Aki ta sigui algun ehempel conta e chistenan desagrada-
den seno familiar of cu con- bel aki ta haci cada biaha mas
oci: ta referi na, por ehempel, un dado y hasta e persona afecta, negativo riba esunnan afecta dificil pa kibra e stigma pa e
- Mi no kier wordo contami- colega na trabou (cu proba- por uza chiste y humor como cu ainda por lesa, mira of scu- hendenan afecta cu e condi-
na cu Alzheimer. blemente ta den un fase tem- un forma di lidia cu con nan cha esaki. cionnan aki awo y tambe den
- Bo no ta mustra cu bo tin pran di un of otro condicion mes ta sinti e momento ey. futuro.
Alzheimer! of No por ta cu (neuro)cognitivo y cu a lu- Sa pasa hopi cu cuidadonan Algun tip pa yuda kibra e
abo tin Alzheimer, esaki mes- bida su yabi di auto, of a lu- ta yama y conta di momen- stigma di un condicion di 4. No saca informacion in-
ter ta un eror di e dokter, etc. bida un nomber, etc.) Tweet tonan alegre y hasta dibertido trastorno neurocognitivo, corecto. Hopi chiste desa-
- Miembronan di famia por recien di un ‘chiste’: Esaki di biba cu un diagnostico. Ta leve of mayor: gradabel por haci hopi dolor
distancia nan mes despues cu ta uno di hopi comentario y importante curasha nan pa Si abo ta experiencia comen- y ta basa riba stereotiponan,
nan a haya e noticia di un di- chistenan doloroso cu por keda comparti momentonan tarionan ignorante of chiste- malinformacion y mitonan.
agnostico. observa riba e red social y ta asina tambe. nan desagradabel, por bien ta Laga e hende sa cu e por haya
- Amigonan no ta comunica un forma di stigma cu no ta Cada experiencia di un cu bo ta sinti e deseo di coregi informacion confiabel y di
ni bishita mas despues di un wordo cuestiona y ta wordo condicion neurocognitivo re- of educa e hende cu ta haci fuentenan fidedigno tocante
diagnostico relaciona cu Al- tolera. lata na Alzheimer ta diferente esakinan. e condicionnan (leve y may-
zheimer. Comentarionan inapropia, – nos ta compronde y acepta or) aki y tambe di e condi-
ofensivo manera esaki, ta esaki tambe. Aki ta sigui algun conseho cionnan cu ta reversibel.
Esakinan ta algun kehonan solamente aumenta e stigma con pa yuda nos kibra e stig- Tambe ta posibel pa comparti
vocifera pa hende afecta cu cu ta relaciona cu ‘Probabel E tipo di chiste/broma cu nos ma asocia cu chistenan do- bo experiencia personal riba
un condicion relata na Al- Alzheimer’ y un diagnostico. kier cuestiona ta esunnan cu loroso/ desagradabel /fo’i sla nos Facebook: Fundacion
zheimer: ta haci dolor y comentarion- riba e condicion di trastorno Azheimer Aruba (F.A.A.) y/o
Comentarionan realisa pa Humor como un mecanismo an tocante un condicion (leve neurocognitivo: Bisa No na Abuso di Ancia-
publico, riba caya, den tienda, di escape of insiguridad of mayor) di tipo Alzheimer, 1. Mira e persona, no e condi- no.
den transporte publico. Mientras cu nos mes sa di tira cu ta basa riba malinforma- cion of su malesa. Corda e
Un tipo di stigma cu a para un chiste fo’i sla of cu por ta cion di esunnan afecta of e persona cu haci bofon of con- 5. Sea semper habri pa siña
bira mas comun ta: ‘chiste- doloroso pa un otro, nos por cuidadonan. Esakinan ta ele- ta un chiste di un condicion mas. Asisti na nos lecturanan
nan”’ desagradabel y comen- compronde tambe cu na otro va e stigma asocial cu e condi- neurocognitivo no ta defini e y lesa tocante e temanan aki ta
tarionan haci den rednan so- banda e famia, amigo, cui- cionnan y por tin un impacto persona su personalidad of su un bon manera pa siña mas y
cial. Esakinan normalmente cambia comportamento.