Page 23 - HOH
P. 23

A16   HENDE
                Dialuna 23 September 2019

              Fundacion Alzheimer Aruba:

                          Kico bisa ora un hende tira un chiste of mal chansa fo’i sla?



            ORANJESTAD  –  Kico
            bisa ora un hende haci un
            chiste cruel of fo’i sla to-
            cante  e  trastorno  neuro-
            cognitivo di tipo Alzheim-
            er?  No  tur  chiste  tocante
            Alzheimer  ta  gracioso  of
            bon  bini.  Bo  por  ta  sigur
            cu   comentarionan      to-
            cante un of otro forma di
            trastorno  neurocognitivo
            (leve of mayor), malesa, of
            di cualkier otro condicion
            cu ta haci dolor ta chiste-
            nan  cu  mester  pasa  pa
            pasado. Aki ta sigui algun
            sugerencia  cu  por  yuda
            combati e stigma social cu
            e  trastorno  neurocogni-
            tivo di tipo Alzheimer.

            Laga nos elabora un tiki riba
            kico  no  bisa  un  persona  cu
            Alzheimer of otro condicion
            neurocognitivo.  Un  mal  es-
            cogencia  di  palabra  por  ta
            tanto  doloroso  como  frus-
            trante. Siguientemente algun
            palabra y pregunta pa evita.                                                                                        bida.

            Pero  kico  ‘stigma’  kiermen?                                                                                      2.  E  no  ta  dibertido  pa  tur
            Aki un definicion: ‘stigma’ ta                                                                                      hende. Puntr’e con e persona
            un actitud denigrante haci pa                                                                                       cu e condicion aki lo sinti ora
            un persona na un otro perso-                                                                                        e wak of scucha e comentar-
            na.  Esaki  por  encera  insulto                                                                                    io/chiste? Loke un persona ta
            contra rasa, religion, aparien-                                                                                     haya  chistoso,  hopi  lihe  por
            cia fisico, habilidad, discapa-                                                                                     bira ofensivo cerca e otro!
            cidad, etc. Stigma ta un for-
            ma  di  discriminacion.  Hopi                                                                                       3.  Chiste  cruel  ta  contribui
            hende afecta pa un condicion                                                                                        na stigma. Splica e hende cu
            neurocognitivo ta vocifera cu                                                                                       comentarionan  y  chiste  ig-
            nan  a  experiencia  diferente                                                                                      norante ta sirbi solamente pa
            grado  di  stigmatisacion  na                                                                                       aumenta  e  stigma  rondo  di
            cierto  momento  despues  di                                                                                        e  trastorno  neurocognitivo
            un diagnostico.                                                                                                     di  tipo  Alzheimer  y  condi-
                                                                                                                                cionnan relata. Door di keda
            Aki  ta  sigui  algun  ehempel                                                                                      conta e chistenan desagrada-
            den seno familiar of cu con-                                                                                        bel aki ta haci cada biaha mas
            oci:                         ta referi na, por ehempel, un  dado y hasta e persona afecta,  negativo  riba  esunnan  afecta   dificil pa kibra e stigma pa e
            - Mi no kier wordo contami-  colega  na  trabou  (cu  proba-  por uza chiste y humor como  cu ainda por lesa, mira of scu-  hendenan afecta cu e condi-
            na cu Alzheimer.             blemente ta den un fase tem-  un forma di lidia cu con nan  cha esaki.                 cionnan aki awo y tambe den
            - Bo no ta mustra cu bo tin   pran di un of otro condicion  mes  ta  sinti  e  momento  ey.                         futuro.
            Alzheimer!  of  No  por  ta  cu   (neuro)cognitivo  y  cu  a  lu-  Sa  pasa  hopi  cu  cuidadonan  Algun  tip  pa  yuda  kibra  e
            abo tin Alzheimer, esaki mes-  bida su yabi di auto, of a lu-  ta  yama  y  conta  di  momen-  stigma  di  un  condicion  di   4.  No  saca  informacion  in-
            ter ta un eror di e dokter, etc.   bida un nomber, etc.) Tweet  tonan alegre y hasta dibertido  trastorno   neurocognitivo,   corecto.  Hopi  chiste  desa-
            -  Miembronan  di  famia  por   recien  di  un  ‘chiste’:  Esaki  di biba cu un diagnostico. Ta  leve of mayor:     gradabel por haci hopi dolor
            distancia nan mes despues cu   ta uno di hopi comentario y  importante  curasha  nan  pa  Si abo ta experiencia comen-  y  ta  basa  riba  stereotiponan,
            nan a haya e noticia di un di-  chistenan  doloroso  cu  por  keda  comparti  momentonan  tarionan ignorante of chiste-  malinformacion  y  mitonan.
            agnostico.                   observa riba e red social y ta  asina tambe.              nan desagradabel, por bien ta   Laga e hende sa cu e por haya
            - Amigonan no ta comunica    un forma di stigma cu no ta  Cada  experiencia  di  un  cu bo ta sinti e deseo di coregi   informacion  confiabel  y  di
            ni bishita mas despues di un   wordo  cuestiona  y  ta  wordo  condicion neurocognitivo re-  of  educa  e  hende  cu  ta  haci   fuentenan  fidedigno  tocante
            diagnostico  relaciona  cu  Al-  tolera.                  lata na Alzheimer ta diferente  esakinan.                 e condicionnan (leve y may-
            zheimer.                     Comentarionan    inapropia,  – nos ta compronde y acepta                               or)  aki  y  tambe  di  e  condi-
                                         ofensivo  manera  esaki,  ta  esaki tambe.                Aki  ta  sigui  algun  conseho   cionnan cu ta reversibel.
            Esakinan  ta  algun  kehonan   solamente aumenta e stigma                              con pa yuda nos kibra e stig-  Tambe ta posibel pa comparti
            vocifera  pa  hende  afecta  cu   cu  ta  relaciona  cu  ‘Probabel  E tipo di chiste/broma cu nos  ma  asocia  cu  chistenan  do-  bo  experiencia  personal  riba
            un  condicion  relata  na  Al-  Alzheimer’ y un diagnostico.   kier cuestiona ta esunnan cu  loroso/  desagradabel  /fo’i  sla   nos  Facebook:  Fundacion
            zheimer:                                                  ta haci dolor y comentarion-  riba e condicion di trastorno   Azheimer Aruba (F.A.A.) y/o
            Comentarionan  realisa  pa   Humor como un mecanismo  an tocante un condicion (leve  neurocognitivo:                Bisa No na Abuso di Ancia-
            publico, riba caya, den tienda,   di escape of insiguridad   of mayor) di tipo Alzheimer,  1. Mira e persona, no e condi-  no.
            den transporte publico.      Mientras cu nos mes sa di tira  cu  ta  basa  riba  malinforma-  cion  of  su  malesa.  Corda  e
            Un  tipo  di stigma  cu  a  para   un chiste fo’i sla of cu por ta  cion  di  esunnan  afecta  of  e  persona cu haci bofon of con-  5.  Sea  semper  habri  pa  siña
            bira  mas  comun  ta:  ‘chiste-  doloroso pa un otro, nos por  cuidadonan. Esakinan ta ele-  ta un chiste di un condicion   mas. Asisti na nos lecturanan
            nan”’ desagradabel y comen-  compronde tambe cu na otro  va e stigma asocial cu e condi-  neurocognitivo no ta defini e   y lesa tocante e temanan aki ta
            tarionan haci den rednan so-  banda  e  famia,  amigo,  cui-  cionnan y por tin un impacto  persona su personalidad of su   un bon manera pa siña mas y
            cial.  Esakinan  normalmente                                                                                        cambia comportamento.
   18   19   20   21   22   23   24   25   26   27   28