Page 241 - BİLSEM FİZİK ALANI YARDIMCI DERS MATERYALİ

Manyetik Alan İçinde Akım Taşıyan Tele Etki Eden Tork
Manyetik alan içinde, akım taşıyan bir tele manyetik kuvvet etki eder. Benzer şekilde bir tel çerçeve manyetik alan içine konulduğun- da karşılıklı kenarlarına etki eden kuvvetlerin yönü (Sağ el kuralı ile deneyimlenebilir.) zıt yönlü olacaktır. Bir araba direksiyonunun dön- mesi gibi iletken çerçevenin dönmesine sebep olur.
Görsel 10’daki gibi basit bir motorun çalış- ma prensibi, manyetik alan içinde kapalı bir iletken halka ya da çerçeve üzerinden akım geçtiğinde dönmesidir. Ayrıca voltmetre ve ampermere gibi ölçüm aletleri manyetik kuv- vetin döndürme etkisinden (tork) yararlanıla- rak yapılmıştır.
Elektromanyetik İndüksiyon
Görsel 10. Basit motor
"Elektrik akımı manyetik alan oluşturuyorsa, manyetik alan da elektrik akımı oluşturabilir mi?" sorusunun cevabı 1831 yılında Faraday tarafından yapılan deneyler ile (aynı dönemde Joseph Henry benzer çalışmalar yaparak) cevap bulmuştur (Serway, 1995).
Deney 4: Faraday Deneyi
Manyetik alanı değiştirerek elektrik akımını meydana getirebil- mek için Görsel 11’deki gibi basit bir düzenek kurulur. Galvonometre yerine ampermetere (mili) kullanılabilir. Farklı mıknatıslar kullanarak oluşan akımın büyüklüğü karşılaştırılabilir. Mıknatıs sabit tutulduğun- da oluşan durumu incelenir.
Bu basit deneyde oluşan akıma “indüksiyon akımı” denir. Kararlı bir manyetik alan ile elektrik akımı oluşmaz. Manyetik alan değiştirile- rek “İndüklenmiş elektromotor kuvvet” üretilir.
İndüksiyon elekt- romotor kuvveti, Fa- raday’ın indüksiyon kanunu olarak ifade edilir ve Δф
Malzemeler
• Bobin
• Mıknatıs
• Krokodil kablo
• Ampermetre (25-0-25 mA)
Görsel 11. Faraday deneyi 239
=– (7) Δ
ile verilir. Φ, man- yetik akı (birim yüzey- den geçen manyetik alan) ve t zamandır.
ÖYG-2 - Elektromanyetizma