Page 116 - Nefes8TÜMÜ_Neat

Doç. Dr. Eren Kömürlü Doğu’nun İlk İki Üniversitesinin Kuruluş MAKALE
Giresun Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü Tarihçeleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme

Türkiye’nin doğusundaki ilk iki üniversitesi de 1950’li yıllarda ku- Halkalı Yüksek Ziraat Okulu, Baytar Mektebi ve Mekteb-i Fünun-u
rulmuştur. Bu üniversiteler 1955 yılında kurulan Karadeniz Teknik Mülkiye cumhuriyet döneminde Ankara’ya taşınmıştır (Hatipoğ-
Üniversitesi ve 1957 yılında kurulan Atatürk Üniversitesidir. İstan- lu, 1998; Sargın, 2007). İstanbul ve İstanbul Teknik Üniversiteleri
bul ve Ankara’dan sonra Türkiye’de ilk üniversite kurulan şehir doğrudan dönüştürülerek üniversite isimlerini almışlardır. Diğer
Trabzon olmuştur. 1950’li yıllarda, Trabzon’un ardından yeni üni- taraftan bazı birimleri İstanbul’dan gelse de Ankara Üniversitesi
versitelerin kurulduğu şehirler sırası ile İzmir (Ege Üniversitesi), yeni bir üniversite olarak kurulduğu için “Cumhuriyetin ilk üni-
Erzurum (Atatürk Üniversitesi) ve Ankara (Orta Doğu Teknik Üni- versitesi” ünvanını kullanmaktadır (Ankara Üniversitesi, 2023).
versitesi) olmuştur. 1950 yılında Türkiye üniversitelerinin toplam Ankara’da kurulan ilk fakülte olan Hukuk Fakültesi 1925 yılında
öğrenci sayısının 25 bin olduğu ve ülkenin toplam nüfusunun 1950 kurulmuş ve 1946 yılında Ankara Üniversitesi’ne bağlanmıştır.
yılı sayımına göre 24 milyon olduğu göz önüne alındığında nüfu- Aynı şekilde, Ankara Üniversitesi kuruluşundan önce 1935 yılın-
sun yaklaşık %0,104’lük bir oranının üniversite okumakta olduğu da açılan Dil Tarih Coğrafya Fakültesi ve 1943 yılında açılan Fen
görülmektedir. Günümüzde üniversite öğrencisi sayısının yaklaşık Fakültesi de 1946 yılında Ankara Üniversitesi’ne bağlanmıştır.
8,2 milyon ve Türkiye nüfusunun yaklaşık 85 milyon olduğu düşü- Tüm birimleri ile cumhuriyet dönemi Türkiye’sinin sıfırdan ha-
nüldüğünde, bugün bu oranın 1950 yılına kıyasla 90 kattan fazla yat vereceği ilk üniversite 1955 yılında kurulan Karadeniz Teknik
arttığını söylemek mümkündür (YÖK, 2007; YÖK, 2022). 1950’li Üniversitesi’dir. Kurulduğu yıl hiçbir altyapısı olmayan bu üni-
yıllarda bir üniversitenin kurulması günümüze kıyasla daha çok versitenin Trabzon’da kurulması ülkenin doğusu ve batısına eşit
gerek duyulan bir konuydu. O yıllarda ülkenin genelinde üniver- imkanların sağlanması konusunda atılan önemli bir adım olarak
siteler açılmamıştı ve ihtiyaç duyulan teknik personelin yetiştiril- değerlendirilebilir. Kendisinden önce kurulan üniversitelerin ta-
mesi için yeterli sayıda üniversite mevcut değildi. rihçelerinin Osmanlı dönemine dayanması ve kuruluş sürecinde
Doğu’da üniversite kurma fikri ilk kez 1950’li yıllarda ortaya atıl- kendine bağlanan hiç bir birimi olmayışı sebebi ile Türkiye’nin
mış değildir. Doğuda bir üniversite kurma hedefi Atatürk döne- 4. üniversitesi olan Karadeniz Teknik Üniversitesi “cumhuriyetin
minden beri mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk’ün yeni üniver- sıfırdan kurduğu ilk üniversite” ünvanını alma hakkına sahiptir
sitelerin kurularak ülkenin her bölgesine yayılması konusunda (Kömürlü, 2020). Karadeniz Teknik Üniversitesi’nin kuruluş çalış-
bir ideali vardı. Bu ideali ile ilgili 1937 yılında TBMM’de yaptığı maları görece kısa sürmüş ve üniversitenin açılmasının gündeme
bir konuşmasında doğuda kurulacak ilk üniversite için aklındaki geldiği yıl TBMM’de kuruluşu için karar alınmıştır. Diğer taraftan
yeri de belirtmiş ve Van gölünün kenarında bu amaçla güzel bir Doğu’nun ikinci Doğu Anadolu Bölgesinin ise ilk açılan üniversite-
arsaya üniversite kurulabileceğini ifade etmiştir. Mustafa Kemal si olan Atatürk üniversitesi için kuruluş öncesi çalışmalar KTÜ’ye
Atatürk’ün vefatından sonra bu idealin gerçekleştirilmesine yöne- kıyasla daha uzun sürmüş, 1951 yılında başlayan çalışmalar ne-
lik 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından 1951 yılında Doğuda ticesinde ancak 1957 yılında kuruluş kararı alınabilmiştir. Ancak
kurulacak ilk üniversite için çalışmalar başlatılmıştır (Hatipoğlu, Atatürk Üniversitesi’nin eğitime başlayabilmesi için gerekli hazır-
1998; Kömürlü, 2019). Mustafa Kemal Atatürk üniversitelerin ül- lıklar KTÜ’ye kıyasla daha kısa sürede tamamlanabilmiştir. Bu ma-
kemizin her bölgesine yayılması gerektiğini ve memleketin her kalede Doğu’nun ilk üniversiteleri olan Karadeniz Teknik Üniver-
tarafının üniversitelerin saçtığı bilgi ışığı ile aydınlanması gerekti- sitesi ve Atatürk Üniversitesi’nin kuruluş süreçlerine ilgili başlıklar
ğini düşünüyordu. Mustafa Kemal Atatürk’ün bu idealinin gerçek- altında temel hatları ile değinilecektir.
leşmesi için 1950’li yıllarda ülkenin doğusunda iki üniversitenin Karadeniz Teknik Üniversitesi’nin Kuruluşu
kurulması yükseköğretim tarihimiz açısından anlamlı kilometre Trabzon milletvekillerinden Mustafa Reşit Tarakçıoğlu ve arkadaş-
taşlarını oluşturmaktadır. larının meclise sundukları öneri ile 20 Mayıs 1955 günlü ve 6594
Mustafa Kemal Atatürk hayattayken mevcut olan tek üniversi- sayılı kanunla Karadeniz Teknik Üniversitesi kurulmuştur. 20 Ma-
temiz Darülfünun’un üniversite reformu ile dönüştürülmesi ne- yıs 1955 tarihinde hem Ege Üniversitesi hem de Karadeniz Teknik
ticesinde kurulan İstanbul Üniversitesidir (Dölen, 2008; Geçikli, Üniversitesi’nin kuruluş kararları alınmıştır. TBMM’de önce Kara-
2021). Vefatı sırasında tek üniversitenin bulunduğu ve yeni bir deniz Teknik Üniversitesi kuruluşu oylanmış ve 6594 sayılı kanun-
üniversite için Doğu bölgesini düşündüğü dikkate alındığında la Türkiye’nin 4. üniversitesi, 6595 sayılı kanunla ise Türkiye’nin
Mustafa Kemal Atatürk’ün üstün öngörü özelliği bir kez daha an- 5. üniversitesi olan Ege Üniversitesi’nin kuruluşları onaylanmıştır.
laşılabilmektedir. Sıfırdan bir üniversite açmak yerine ikinci açılan Ege Üniversitesinin kuruluş çalışmalarını yürüten komisyon içeri-
üniversitemiz de ilki gibi Osmanlı’dan miras gelen bir eğitim kuru- sinde de bulunan Mustafa Reşit Tarakçıoğlu’nun Karadeniz Teknik
munun dönüştürülmesi yolu ile kurulmuştur. Osmanlı’nın ilk sivil Üniversitesi’nin Ege Üniversitesi’nden önce oylanması konusun-
mühendislik okulu olan Hendese-i Mülkiye Mektebi önce moder- da etkili olduğu bilinmektedir (Köse, 2019; Usta ve Öksüz, 2018).
nize edilerek 1928 yılında Yüksek Mühendis Mektebi ismini almış Kuruluş tarihleri aynı olsa da eğitime başlayabilmeleri için geçen
ve daha sonra bu kurumun devamı niteliğinde 1944 senesinde süre açısından Ege Üniversitesi çok daha hızlı yol kat etmiş, kurul-
İstanbul Teknik Üniversitesi kurulmuştur. 1946 yılında kurulan duğu yıl olan 1955’te ilk öğrencilerini almıştır.
üçüncü üniversitemiz Ankara Üniversitesinin de Ziraat Fakültesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi’nin kuruluş gerekçelerinden ilki ola-
Veterinerlik Fakültesi ve Siyasal Bilgiler Fakültesi kökleri Osmanlı rak bölgenin zor bir coğrafya olmasına, üniversitenin ekonomik
dönemine dayanmaktadır. Bu üç fakültenin temellerini oluşturan
116 NEFES LİK SAYI 08-2023 SAYI 07-2023 NEFES LİK 117

6.06.2023 00:08:37
e-Nefes8.indd 116 6.06.2023 00:08:37
e-Nefes8.indd 116