Page 118 - Asia Tenggara dalam Kurun Niaga 1450-1680 Jilid I - Tanah di Bawah Angin - Anthony Reid
P. 118
T
ASIA E N G G A R A D ALA M KURUN N IA G A 1450-1680
Perabotan dan Penerangan
P e r a b o t a n rurnah t a n g ga sarna s e d e r h a n a n y a d e n g a n bangunan rurnah itu
s e n d i r i. K a r e n a o r a n g rnak di lantai, rnak kursi clan rn e ja tidak d i k e n a l ,
sarnpai b a r a n g - b a r a n g i t u d i g u n a k a n oleh kalangan e l i t e Cina clan E r o p a . C h o u
T a -kuan ( 1 2 9 7 : 31) rn e n c a t a t b a h w a rn e j a r e n d a h baru s a j a " d i p e r k e n a l k a n "
d i K a m b o j a , clan o r a n g B e l a n d a d i s a m b u t d e n g a n b e b e r a p a k u r s i d i M a l u k u
p a d a t a h u n 1599 ( " T w e e d e Bo ec k" 1601: 67). K a t a untuk b a r a n g - b a r a n g b a r u
ini d i a m b i l d a r i o r a n g Cina clan P o r t u g i s . T e m p a t tidur l e b i h umum, dalam
bentuk b a n g k u atau t e m p a t y a n g d i t i n g g i k a n s e p e r t i di r u rn a h o r a n g -o r a n g
k a y a - rn e s k i p u n b a n y a k y a n g l e b i h s e n a n g m e n g g e l a r tikar d i l a n t a i .
S e n d o k - g a r p u j u ga t i d a k d i a n g g a p p e r l u , clan daun p i s a n g b i a s a n y a
b e r f u n g s i s e b a g a i p i r i n g . P e r a l a t a n u tarn a y a n g d i p e r l u k a n d i r u m a h b i a s a i a l a h
p e r i u k d a r i t a n a h l i a t , t e m p a t t a m p u n g d a r i b a rn b u clan k e r a m i k , serta tempat
sirih dari k u n i n ga n , t e k o , dan baki.
P e r b e d a a n k e k a y a a n dan status m e n j a d i t a m p a k dalam p a m e r a n p a k a i a n
s e r t a p i r i n g - p i r i n g emas. P a d a p e r i s t i w a - p e r i s t i w a p e n t i n g atau k e t i k a m e
n y arn b u t tamu, r u rn a h o r a n g kaya dihiasi d e n g a n p a k a i a n - p a k a i a n m a h a l
( P i gafeta 1 5 2 4 : 5 7 ; A l b u q u e r q u e 1 5 5 7 : 107; D a v i s 1600: 1 4 8 ) . " O r a n g k a y a , "
tulis orang B e l a n d a d i B a n t e n ( Ver h a e / 1 5 9 7 : 23), " m e m i s a h - m i s a h k a n r u a n g a n
rumah m e r e k a d e n g a n t i r a i s u t e r a a ta u katun." D i n d i n g rumah y a n g d i s e d i a k a n
untuk u t u s a n P r a n c i s d i A y u t i h a y a " d i ga n t u n g i k a i n b e r w a rn a , d a n l a n g i t n y a
d e n g a n k a i n m u s l i n p u t i h " (La L o u b e r e 1691: 3 0 ) . S e b u a h jalan d i i b u k o t a
V i e t n a m s e l u r u h n y a dihiasi d e n g a n k a i n s u t e r a j i k a a d a acara p e n t i n g (N g u y e n
1970: 93). Lantai rumah o r a n g k a y a juga dilapisi p e r m a d a n i b a n t a l , dan tikar
yang m a h a l - m a h a l . M e n u r u n n y a status P a n g e r a n M u z a ff e r dari Bintan sekitar
tahun 1520 dicatat dalam kronik M e l a y u d e n g a n d i p i n d a h k a n n y a b a n t a l ,
tikar duduk, s e r t a p e r m a d a n i t e m p a tn y a biasa duduk. " M e n j a d i t i n gg a l t i k a r
h a m p a r a n s e p e r t i a d a t o r a n g k e b a n y a k a n " (S ej a r a h M e la yu 1612: 194). Istana
r a j a - r a j a b e r s a i n g satu sama lain dalarn k ern e w a h a n p a k a i a n , l e b i h - l e b i h l a g i
dalam j u m l a h dan ukuran b e s a r p i r i n g - p i r i n g e m a s y a n g dipakai dalam pesta
m a k a n ( P i g a fe t t a 1524: 29, 58; L a n c a s t e r 1603: 131; S eja r a h Mela 1612: 194).
Di satu k a w a s a n y a n g suasana m a l a m h a r i n y a m e r u p a k a n saat p a l i n g
n y a m a n dan p e s t a s e r t a h i b u r a n biasa b e r l a n g s u n g hingga fa j a r , alat p e n e r a n g a n
y a n g e fi s i e n s a n g a t p e n t i n g . L i l i n t a m p a k n y a d i p a k a i tidak s e s e r i n g l a m p u
84