Page 277 - Asia Tenggara dalam Kurun Niaga 1450-1680 Jilid I - Tanah di Bawah Angin - Anthony Reid
P. 277
T
ASIA E N G G A R A D ALA M KURUN NIAGA 1450-1680
e
B e n t u k -b e n t u k s a n d iwaia d a n m u s i k d i b a w a k a n k e be r b a g a i k o t a serta n g e r i
o l e h p a r a p e m a i n k e l ili n g , b e r p inda dari desa k e d e s a dan , jika b e r h a s il, a k h im y a
k
ke i s t a n a . D a l a n g waya u l i t t e r kern u k a p a d a a b a d k e - 17, A n d ja n gm a s , b e p ergi
ke mana s a j a d i J a w a di m a n a terd a t p e l indung ( p a t r o n ) y a n g m e n g i n g i n k a n
p e r g e l a r a n g u n a m e n g h i d u p k a n suasaa p es ta . P r a k t i k m e m a j a k pe n g h aslan p a r a
i
J
p e m a i n k e l i l i n g di a w a k a b a m y a d i m u l a i p a d a za m a n p e m e r i n t a h a n A m a n g k u r a t I
a n t a r a t a h u n 1646 dan ta h u n !6n ( P ig e a u d 1938: 32, 36, 61). U p a c a r a p er k a w i n a n ,
p e n g u b u r a n , d a n k e r a m a i a n l a i n n y a y a n g d i s e l e n gga r a k a n o l e h i tana, l e b i h a g u n g
s
d i b a n d i n g k a n y a n g l a i n - l a i n nya, d a n p a r a p e m a in n y a dida t a n g k a n d a r i li n g k u p
daer ah y a n g l e b i h l u as , t a p i sarn a h a ln y a dengan p e k a n r a y a d e s a , s e m u a keraan
i t u p u n s i f.t t ny a u m u m dan p o p u le r .
W a k t u it u orang u m u rn n y a menerima pertu n jukan d e m i k i a n p e r t a rn a
tarna s e b a g a i p e r rna in a n - k e n d a t i p e r m a i n a n y a n g memiliki implikasi s e r i u s
s e p e r t i d i u t a r a k a n o l e h Huizinga (1938: 1 - 2 7 ) . Penulis tarikh istana senantiasa
b a n g g a akan b e s a r n y a jumlah o r a n g yang m e n i k m a t i p e r t u n j u k a n - p e r t u n j u k a n
ini. i k a o r a n g banyak itu tidak t e r h i b u r , m a k a tujuan pelindung di d e s a atau di
J
istana tidak terpenuhi. Penulis tarikh m a s a itu sering m e n e k a n k a n b a g a i m a n a
r a k y a t t e r h i b u r d e n g a n b e r b a ga i pertunjukan i t u . Suatu n a s k a h M e l a y u dari
B a n j a r m a s i n m e n e r a n g k a n b a g a i m a n a ibu k o t a lama menjadi suram, s e h i n g g a
r a j a m e n girimkan u t u s a n ke G i r i d i J a w a y a n g te rdapat b a n y a k penari, dalang,
s e r t a p e m a i n p a n g g ung (Hikt B a n ja r . 41). N a s k a h lainn y a , dari S u m b a w a ,
m e n g g a m b a r k a n s e o r a n g b a j i n ga n y a n g ingin m e n g g o d a ta w a n a n - t a w a n a n n y a
d e n g a n m e n y a j i k a n "segala permainan d a r i p a d a k e l i n g b e r k e d i d i dan S i a m
b e r g e d o m b a k , C i n a m e r a k a t , J a w a b e r w a y a n g d a n daripada r e b a b kecapi dandi
muri s e r d a m bangsi k u f i k c e r a ca p " (Hikat De wa M a n u : 257).
Akan tetapi, juga jelas b a h w a teater dan tarian ( dengan musik y a ng e l alu
s
men e r t ainy a) m e n y e d i a k a n s u a t u jalinan e s e n s i a l antara d u n i a m a n u s i a de
y
l
ngan r e a l i t a s d e w a -d e w a kosmos s er t a t o k o h - t o k o h e g en daris d a r i masa laIOpau.
P a d a pusat-pusat p e m e r i n t a h a n y a n g t e r p e n g a r u h o l e h k e b u d a y a a n India
s e p e r t i B i r m a , S i a m , K a rn b o j a , J a w a , Bali, dan dalam kadar y a n g l e b i h r i n g a n ,
dunia M e l a y u , terutama l e w a t p e r t u n j u k a n - p e r t u n j u k a n i n i .l a h h u b u n g a n d e
n g a n t r a d is i a g a m a di India diper t a hank a n, juga s e s u d a h tersebarn ya Islam
dan a g a m a B u d d h a Theraw a da. Pa h l a w a n - pahl awa n dalam R a m a ya n a d a n
M a h a b h a r a t a dimasukk a n k e d a l a m t u b u h dongeng m a s a l a m p a u k a w a s a n Asia
T enggaia s e n d i r i, di mana m e r e k a dipandang sama k u a t n y a s e b a g a i leluhur
umat m a n u s i a yang s e s u n g g u h n y a , k h u s u s n y a k e r a j a a n - k e r a j a a n yang t e r t i b .
2 3 6