Page 46 - STAV broj 395

DRUŠTVO

Jezički savjeti dr. sc. Alena Kalajdžije (VI dio)

BOŠNJACI, ASE

NEKA SE ZNA!

Dr. sc. Alen Kalajdžija naučni je saradnik Instituta za
jezik Univerziteta u Sarajevu, u kojem je obavljao i
funkciju direktora u dva mandata. Njegova područja
zanimanja jesu lingvistika i historija jezika. Do sada je
ukupno objavio 72 rada, uključujući izvorne naučne
članke, stručne radove i prikaze, a istovremeno je
učestvovao na 54 domaće i međunarodne naučne
i stručne konferencije, simpozija i okrugla stola,
od čega su 25 učestvovanja od izbora u zvanje
višeg naučnog saradnika. Učestvovao je na više
od 60 stručnih tribina i promocija izdanja iz oblasti
bosnistike. Urednik je više od 20 izdanja Instituta za
jezik, od čega je u 14 izdanja bilo od izbora u zvanje
višeg naučnog saradnika, te je bio recenzent niza
različitih naučnih i stručnih djela iz oblasti bosnistike.

BOŠNJANIN, BOŠNJAK I BOSANAC: TRI U JEDNOM

Etnici su posebna skupina riječi u svakom jeziku, a pod kojim vanjskih agitacija, pravoslavno i katoličko stanovništvo počinje
se podrazumijeva označavanje vlastitog imena grupe ili zajed- se opredjeljivati za srpstvo i hrvatstvo. Muslimansko stanovniš-
nice koja dobija ime po naseljenom mjestu, nekom geograf- tvo tog doba nije se moglo identificirati ni s jednim od ponuđe-
skom prostoru, imenu naroda, države i sl. Hajde malo da vidi- nih nacionalnih identiteta pa su sačuvali još u tom dobu svijest
mo šta je s etnicima koji označavaju stanovnika Bosne. Ovdje o bošnjaštvu koja je faktički konzervirana, protegnuvši se do
neću spominjati etnik Hercegovac jer je Hercegovina samo današnjice, što ne treba čuditi jer je stotine primjera u historio-
dio historijske Bosne, kao što su nekada bili Donji Kraji, Uso- grafskim i literarnim izvorima koji potvrđuju upotrebu etnika od
ra, Soli, Vrhbosna, Zagorje, Podrinje, Hum, Poneretlje (Paga- imena Bosna. Svaki pokušaj nametanja nekih novih rješenja,
nija) i sl. Dakle, kao prvo, Bosna je jedan od najstarijih naziva posebno na identitet današnjih Bošnjaka, nije realan, iako bi
za određenu oblast na Balkanu koja se i danas aktivno koristi, mogao biti tumačen plemenitim činom. Međutim, ono što treba
a vjerovatno je u samome vrhu u evropskim okvirima (za što se potcrtati jeste: ne vraća se točak historije unazad, jer vraćanje
potrebno naučno obavijestiti i što to na ovome mjestu nije pri- može zastraniti, tim prije što su ti procesi etablirani i završeni.
lika!). Ime za stanovnika Bosne, otkada imamo potvrde u lite- Kad je riječ o čisto jezičkim tvorbenim procesima, Bošnjanin je
raturi, kreću se otprilike ovako: najstariji oblik jeste Bošnjanin nastao od korijena Bosn- i sufiksa -janin; Bošnjak je izvedeno
(zabilježen 1166. u dokumentu bizantskog ekspanzionističkog od korijena Bosn- i sufiksa -jak, a Bosanac od korijena Bos(a)
cara Manuela Komnena). Potom se od 15. st. sve više zamjenju- n- i sufiksa -ac. U svakom slučaju, ne odričemo se nijednog
je oblikom Bošnjak (spominje se kraljevskog porijekla Elizabeta ovog etnika, jer pokazuju unutarjezičke tvorbene zakonomjer-
Bošnjačka, koja se udaje u Poljsku na dvor). Međutim, postoji nosti. A ako upitate, slučajno, nekog stranca – npr. Albanca,
i jedan rodoslovni izvor iz 1340. godine u kojem se spominju Mađara, Poljaka, Austrijanca, Nijemca, Italijana ili kojeg dru-
Bošnjaci. Krajem ili pak možda sredinom 19. st. zabilježen je gog s kojima su njegovi i naši preci od davnina bili u kontaktu,
i etnik Bosanac. Kad neko pita kako to, eto tako. Od Bošnja- kako nazivaju stanovnika Bosne, dobit ćete očekivan odgovor,
nina do Bosanca. U međuvremenu, kada se u 19. st. dovrša- koji je u vezi s imenom koje historijski izvori bilježe od 14. st.:
vao proces nacionalizacije naroda na Balkanu, sve stanovniš- Boshnake (alb.), Bosnyak (mađ.), Boszniak / Bošniak, (polj.),
tvo tadašnje Bosne bili su Bošnjaci. U međuvremenu, nakon Bosniak (njem.), Bosniako (ital.). Ase neka se zna!

46 30/9/2022 STAV