Page 7 - STAV broj 260

ruga polovina osamdesetih godina
prošlog stoljeća za prosječnog gra-
đanina tadašnje Jugoslavije bilo je
Ddoba u kojem su iz ideološke Pan-
dorine kutije komunizma izašla sva zla na
koja su tokom prethodne četiri decenije
upozoravani kao na uzroke njihove sigurne
propasti. S Kosova je već od početka dece-
nije dopirala slika uporne borbe Albanaca
za odbranu nacionalnih prava, kojoj su ju-
goslavenski mediji tokom vremena prispo-
dobljavali svaki od sadržaja pomenute ku-
tije, od enverhodžinskog staljinizma, preko
nacionalističke kontrarevolucije do primor-
dijalnog plemenskog nasilja. Za to vrijeme
su se iz gomolja srpske nacionalne politike
pomaljale različite klice, od naznaka oživ-
ljavanja građanskih demokratskih tradici-
ja do ekstremnog nacionalno-mitomanskog
zaumlja. Kada se pojavio na površini, bio je
to širok nacionalni pokret na čelu sa Slobo-
danom Miloševićem. Ikonografija masovnih
mitinga, koji su bili njegova glavna javna
manifestacija, pokazivala je da je pokret u
sebi sublimirao gotovo sve u šta su Srbi vje-
rovali, i Svetog Savu, i Tita, i Dražu. Iz Slo-
venije su, u najvećoj mjeri na sablazan ostat-
ka Jugoslavije, dolazile ideje i inicijative za
transformaciju socijalističkog u građansko
društvo. Najglasnije su zvučali antikomuni-
stički i antijugoslavenski stavovi plasirani
sa stranica omladinskog lista Mladina, da bi
1989. godine programska i izborna parola
reformiranih slovenačkih komunista postao
poznati poklič Evropa zdaj. Prije okončanja
hrvatske šutnje i konačne propasti Saveza ko-
munista Jugoslavije, prostor između Sutle i
Drine bio je uglavnom parter gledališta dra-
me raspada zajedničke države. Nakon toga,
postao je njena glavna pozornica.
U tom društvenom vrenju na svim stra-
nama preispitivani su vlastiti identiteti i nji-
hovo određenje spram sebe, spram umiru-
će ideologije socijalističkog jugoslavenstva
i spram afirmacije identiteta drugih. Ni u
bosanskohercegovačkom parteru, prije nego
što je politički pluralizam unutar njega podi-
jelio uloge i prije nego su ga producenti dra-
me učinili pozornicom, lični doživljaj ovog
previranja nije bio bez dramskih elemenata,
ali su mogućnosti artikulacije novih ideja i
traženja vlastitih odgovora bile izrazito ogra-
ničene. Narod s historijskim iskustvom ge-
nocida počinjenog nad njim tokom Drugog
svjetskog rata nije mogao bez strepnje gleda-
ti legalizaciju velikosrpskog nacionalizma i
vaskrslog četništva, iz kojeg su regrutirani
njegovi počinioci, a da pritom svoju reakciju
nije imao načina iskazati osim kroz ideološki
potrošeno pozivanje na očuvanje bratstva i
jedinstva. Mlad Bošnjak, zovom Musliman,
i kada bi se okrenuo oko sebe tražeći izlaz
iz stanja vlastite društvene i političke pa-
sivnosti, moguće potaknut stavovima saže-
tim u parolama s naslovnih strana Mladine,

STAV 27/2/2020 7