Page 49 - STAV 65 02.06.2016

Adnan Menderes
na suđenju Vojni udar

TUTORSTVO ARMIJE I BIROKRATIJE osuđeni su na smrt. U septembru 1961.
Sljedeće je izbore 1954. godine Men- godine kazna je izvršena vješanjem. Pro-
deres dobio većim procentom osvojenih minentne svjetske figure, poput pred-
glasova (57,6%), što je DP-u donijelo 503 sjednika SAD-a Kennedya i britanske
poslanika, dok je CHP sa smanjenim kraljice, pozivale su turske vojne vlasti
procentom (35,3%) zadržao isti broj od da se kazna ne izvrši. Uzalud. Sam je puč
69 poslanika. Tada je panika već počela u stranoj štampi pozdravljen kao “spas”
tresti establišment koji se smatrao jedi- od lidera koji opasno šuruje s “islamisti-
nim vlasnikom Turske. Destabilizacija je ma”. Tu je etiketu Menderes dobio pr-
počela punom parom, pa su 1957. godine venstveno zato što je dozvolio vraćanje
raspisani vanredni izbori. Na njima je DP od prethodne vlasti zabranjen ezan na
osvojio relativnu, ali ne i apsolutnu ve- arapskom. (Ko kaže da je islamofobija
ćinu, no ipak dovoljnu da oformi vladu nova pojava?)
Adnan
Menderes na čijem je čelu ostao Adnan Menderes. Ubrzo je zatim usvojen Ustav iz 1961.
Iste je godine armija ušla u neku vr- godine. Tim je Ustavom po prvi put ne-
İnönü progutao poraz i, poslije malo ote- stu otvorenog sukoba s Vladom kada je izabrana birokratija stavljena kao “legal-
zanja, ustupio mjesto predsjednika Repu- otkriveno da kuje zavjeru protiv nje, što na” protuteža legitimnim i demokratski
blike Celalu Bayaru, dok je Adnan Men- je za posljedicu imalo hapšenje devet ofi- izabranim predstavnicima naroda, nešto
deres postao premijer Turske. cira u decembru 1957. godine. Naravno, što je samo produbljeno, također pučistič-
Ono što je uslijedilo bio je razvoj na armija nije imala blagu namjeru da ozbilj- kim, aktualnim Ustavom iz 1982. godine.
svim poljima. Naprimjer, Turska je do no istražuje samu sebe, tako da su oficiri Armiji je retroaktivno dodijeljena uloga
Menderesa imala 1.600 kilometara asfal- zavjerenici pušteni, a jedini osuđen bio je čuvara “sekularizma” i poretka, čime su
tnih puteva, a za njegovog se vakta taj broj onaj koji je upozorio na zavjeru. pučisti (retroaktivno) abolirani svake
popeo na 7.100 kilometara, broj škola po- Danas se zna da su puču prethodile odgovornosti za nasilno obaranje legal-
rastao je za 4.000 (s 1.7000 na 2.1000), a godine planiranja. Završna faza medijske ne vlade. Drugim riječima, uspostavljen
đaka s milion i 600 hiljada na 2,5 miliona. pripreme bila je groteskna. Menderesova je sistem tutorstva armije i birokratije s
Broj traktora prešao je iz hiljada u desetke Vlada bila je optuživana po štampi, vjero- kojim se legalno izabrani predstavnici
hiljada. Broj telefonskih pretplatnika s 56 vali ili ne, da kidnapuje mlade kemaliste naroda bore i dan-danas. Okvir demo-
hiljada skočio je na 186 hiljada. Ukratko, i od njih pravi kobasice, to je bila jedna kratije tada uspostavljen, a učvršćen usta-
zemlja je krenula naprijed dinamikom verzija, a druga da ih ugrađuje u asfaltne vom hunte iz 1980. godine, koji garantira
bez presedana. Sve je to rađeno paralel- puteve. S obzirom na logičku nemoguć- kontrolu establišmenta koji se smatra vla-
no s borbom protiv državne birokratije, nost dokazivanja negativnog, od takvih snikom Turske bez obzira na dobitnike
s obzirom na to da su decenije jednopar- sumanutih optužbi nema odbrane – de- izbora, polako puca jer je postao tijesan
tijskog sistema najblaže rečeno zamagli- manti tu ne pomaže. Krajem aprila 1960. za 21. vijek. No, ogromni su otpori da se
le granice između CHP partije i države. godine teren za podizanje tenzije postala uspostavi savremeni sistem i na toj liniji
Kao kontrapunkt zabrani maslino- je ulica, da bi 27. maja 1960. godine armi- mogu se praviti analogije s historijskom
vog ulja može se posmatrati Mendereso- ja okupirala sve administrativne zgrade u lekcijom o Menderesu. Jedna od njih vrlo
va agrarna reforma, po kojoj je svako u Ankari i Istanbulu i uhapsila premijera je očigledna – spomenuti establišment ne
Egejskoj regiji dobijao državno zemljište Menderesa, kompletnu Vladu, predsjed- podnosi nikoga ko je na talasnim duži-
u trajno vlasništvo na površini na kojoj nika Republike Turske i sve narodne po- nama naroda.
kalemljenjem “pripitomi” divlje masline. slanike Demokratske partije. Menderes je rehabilitiran 1990. godi-
Danas se te masline, koje pokrivaju brda Na suđenju za “izdaju”, Menderes, ne i danas mnoge građevine nose njegovo
i doline egejskog i mediteranskog zaleđa, ministar inostranih poslova Fatin Rüştü ime. Vrlo mala satisfakcija narodu gladnom
nazivaju “Menderesove masline”. Zorlu i ministar finansija Hasan Polatkan demokratije za bačene decenije. n

STAV 2/6/2016 49