Page 48 - STAV 65 02.06.2016

POLITIKA

O nerazumijevanju turske političke stvarnosti

VOJNI PUČEVI

NISU POZITIVNA

KOREKCIJA

POLITIKE

Prvi vojni puč 27. maja 1960. godine protiv popularne
Vlade Adnana Menderesa višeslojno je ključni događaj,
pun mogućnosti za povlačenje analogija s današnjicom,
Piše:
Bojan BUDIMAC koji danas, poslije 56 godina, snažno rezonira u turskoj
Twitter: @BojanBB
kolektivnoj svijesti

a li je historija učiteljica života kao sklad nema puno efekta na stranu publi- Višepartijski izbori 1946. godine, ko-
što su to tvrdili stari Latini ili se ku – odnosno, klišej i dalje “odrađuje po- jima je Narodna republikanska stranka
zbog “slabih đaka” ponavlja (drugi sao” doprinoseći nerazumijevanju turske (CHP – kemalisti) zadržala vlast, nisu
Dput u obliku farse), kako je tvrdio političke stvarnosti. ispunjavali ni minimum demokratskih
Karl Marks, dalo bi se mnogo raspravljati. standarda i, u neku ruku, bili su samo od-
Činjenica je da nekad historijske analogi- KRAJ DIKTATORSKOG REŽIMA laganje neminovnog gubitka vlasti, koja
je imaju smisla. To se mahom dešava kada Prvi vojni puč 27. maja 1960. godine se od početka (Republike – 1923. godine)
su slični uvjeti u kojima se događaji (stav- protiv popularne Vlade Adnana Mende- bazirala isključivo na represiji.
ljeni u analogiju) dešavaju, odnosno, kada resa u tom je smislu višeslojno ključni Kad je riječ o represiji, možda je naj-
su isti uzroci koji ih pokreću. događaj, pun mogućnosti za povlačenje bizarniji primjer “margarin vs maslinovo
Vojni pučevi, uglavnom, liče jedni na analogija s današnjicom, koji danas, po- ulje”. Naime, godine 1948., parama Među-
druge. Iako često izgledaju kao iznenad- slije 56 godina, snažno rezonira u turskoj narodnog monetarnog fonda, puštena je u
ne reakcije na događaje koji su “izmakli kolektivnoj svijesti. Međutim, prije nego pogon prva (državna) fabrika margarina
kontroli”, pučevi su u najvećem broju slu- što se vratim na njega, potrebno je malo u Turskoj. Ispostavilo se da je potrošnja
čajeva dugo i precizno planirane akcije u historijske podloge. ovog novog artikla mala – narod je na-
čije planiranje spada i okidač za njih, taj Do kraja je Drugog svjetskog rata Tur- stavio koristiti maslinovo ulje. İnönü je
događaj koji izgleda kao “van kontrole”. ska zvanično bila jednopartijska država naredio sječu stotina hiljada maslinovih
Turska politička stvarnost ne može ili, bez eufemizama, diktatorski režim na stabala, a štampu je preplavila kampanja
se razumjeti bez dubljeg razumijevanja čelu s İsmetom İnönüom, nasljednikom o “kancerogenosti” maslinovog ulja, da
vojnih intervencija u politiku. To dublje Mustafe Kemala Atatürka, koji je za sebe bi sve na kraju završilo zabranom njego-
razumijevanje podrazumijeva odmicanje prisvojio titulu “narodnog šefa” (milli vog korištenja.
od klišeja koji su češće opravdanje, a ne şef). Poslije Drugog svjetskog rata, vanj- Na izborima u maju 1950. godine
objašnjenje nasilnog miješanja u politič- ski pritisci – od kojih su najvjerovatnije Demokratska partija (DP), predvođena
ki proces. Spomenuti klišeji-opravdanja najvažniji uvjeti za prijem u NATO, u čije dvojcem Celal Bayar i Adnan Menderes,
i danas se provlače kroz stranu štampu je krilo Turska gurnuta zbog ekspanzioni- uvjerljivo je pobijedila. S 53,2% glasova
predstavljajući sva četiri vojna puča u Tur- stičkih ambicija Sovjetskog Saveza – utje- dobila je 416 poslanika, a CHP s 39,6%
skoj kao pozitivne “korekcije” politike od cali su na prelazak zemlje na višepartij- svega 69 poslanika. Slogan DP-a bio je
strane armije “koja na to ima pravo”. Fa- ski sistem. Kao digresiju moram dodati “Dosta! Narod ima riječ!” Holandski
kat da je unutar Turske historija odmakla da neke ambicije nikad ne umiru, tako historičar Erik Zürcher piše da postoje
od tih ideoloških zvaničnih verzija malo da i danas imamo podgrijavanje ruskih indicije da je armija još tada ponudila
je poznat široj publici van njenih grani- apetita za Istanbul, kontrolu Bosfora i İnönüu da izvede puč i poništi izbore.
ca, pa samim tim dovođenje činjenica u Dardanela, pa i istočne dijelove Turske. Detalji se ne znaju, ali činjenica je da je

48 2/6/2016 STAV