Page 73 - STAV broj 393

po čemu je Üç Şerefeli posebno značajna
jeste njeno četvrtasto kolonadno dvorište
pokriveno kupolama koje se kao takvo
prvi put pojavljuje u osmanskoj arhitek-
turi, a što će poslije postati pravilo, na-
ročito kod sultanskih zdanja. S ranoca-
rigradskim stilom vjerski objekti će sve
više dobijati prepoznatljive obrasce, koji
će se dugoročno zadržati u osmanskoj ar-
hitekturi. Od najmarkantnijih projeka-
ta tog perioda treba izdvojiti Bajazidov
kompleks u Edirnama (1488) te Sultan
Fatihovu (1463–1470), Atik Ali-pašinu
(1496–1797), Davud-pašinu (1485), Sultan
Selimovu (1527–1528) i Sultan Bajezidovu
džamiju (1500–1505), sve u Istanbulu, te
Gazi Husrev-begovu džamiju u Sarajevu
(1531). Ono što je karakteristično za ra-
nocarigradski stil jeste igra kupola i po-
lukupola u različitim varijacijama, što je
molitvenom prostoru davalo novu širinu i
zanimljivost. Interesantno je da se i dalje
zadržava obrnuti T plan (s centralnom ku-
polom), što je uočljivo kod Atik Ali-pašine
i posebno Gazi Husrev-begove džamije,
ali u nešto izmijenjenom obliku, pri čemu
su bočne prostorije sve više bivale dije-
lom cjeline, a ne samo zavijski dodaci. U
ranocarigradskom stilu do izražaja dolaze
i polukupole po uzdužnoj liniji, naročito
iznad mihraba (apside), što je bilo vidlji-
vo kod prvobitnog Fatihovog projekta. S
druge strane, Bajezidova džamija, koja je
i prva velika bazilikalna forma u osman-
skoj arhitekturi, polukupolu dobija i na
Drugi tip džamije, s obrnutim T pla- arhitekturu s obzirom na širinu njegove ulazu, što se može tumačiti utjecajem Aja
nom, zaživio je u znatnijem obimu i imao primjene. Ipak, oba ova tipa, ulu i obr- Sofije, a kao takva, utjecat će i na projekt
je mnogo interesantniju konstrukciju. nuti T plan, veoma su brzo prevladana Sulejmanije džamije.
Osnova se bazirala na centralnom brodu stupanjem na scenu novog stila.
i poprečnim prostorijama. Postojale su KLASIČNA ARHITEKTURA
uzdužna, glavna molitvena sala i obave- RANI ARHITEKTONSKI Prije nego što pređemo na klasični
zne bočne tetime, koje su više ili manje STIL U ISTANBULU period, treba nešto reći o samoj central-
komunicirale s centralnim dijelom. U uz- Ranocarigradska arhitektura ustoli- noj građevini koja će čak i kod velikih
dužnom pravcu postavljane su uglavnom čena je poslije osvajanja Istanbula i od- projekata – a pogotovo kod onih manjih
dvije kupole. Zavijske džamije suočile su likuje se težnjama prema vertikalizmu, – maksimalno doći do izražaja u osman-
se s problemom razuđenosti i parcijaliza- isticanju centralne kupole, novoj razradi skoj arhitekturi. “Ideja centralne građe-
cije prostora za razliku od kompaktnosti prostora, a u tom stilu gradi se i prva ve- vine jeste potpuno jedinstvo i zatvore-
ulu džamija, ali su u isto vrijeme bile i lika bazilikalna džamija. Prvi značajniji nost. Spoljašnjost i unutrašnjost sasvim
prvi pokušaj da se prostor centralizira pod nagovještaj ovakve arhitekture vidimo u su usklađeni, jer pogled sa svih strana
ograničenim brojem kupola. U jednom projektu Üç Şerefeli džamije u Edirnama mora biti isti, tako da i spolja i iznutra
trenutku učinilo se da je takav koncept u (1445), gdje je dosta stidljivo i neodluč- svaka pozicija izgleda kao da je uslovljena
potpunosti obuzeo i “zarobio” osmansku no bila istaknuta centralna kupola. Ono centralnom silom koja sve ravnomjerno
drži na okupu. Upravo to daje karakter
trajnosti i spokojstva koji je svojstven
U ranocarigradskom stilu do izražaja dolaze i polukupole po građevinama ove vrste; (...) nigdje nema
uznemirenosti i kretanja, svjetlost kupole
uzdužnoj liniji, naročito iznad mihraba (apside), što je bilo ravnomjerno struji iz sredine u sve dije-
vidljivo kod prvobitnog Fatihovog projekta. S druge strane, love, svuda je dovršeno, cjelovito biće.”
Na ovaj način Heinrich Wolfflin opi-
Bajezidova džamija, koja je i prva velika bazilikalna forma u suje ideal centralne građevine u renesan-
osmanskoj arhitekturi, polukupolu dobija i na ulazu, što se si, a iste se riječi doslovno mogu prenijeti
i na ideale osmanske arhitekture. Ova-
može tumačiti utjecajem Aja Sofije, a kao takva, utjecat će i kvo prostorno tretiranje bilo je uslovlje-
no dominacijom centralne kupole. Iako
na projekt Sulejmanije džamije. su višeprostorne džamije težile širenju,

STAV 16/9/2022 73