Page 40 - STAV broj 429

DRUŠTVO

i nazivali je imenom sultana za koga je to u tim mahalama građene su od ćerpiča i s
mjesto osvojeno. Banja Luka raste i razvija drvenom munarom.
se posebno u periodu kada je u nju iz Sa- Sijamija ili Šehova džamija stajala je na
rajeva premješteno stolovanje tadašnjeg mjestu današnjeg vakufskog hotela „Palas“
bosanskog sandžak-bega, Banja Luka po- i bila je centar tog dijela grada. Kako nije
staje političko središte ondašnje Bosne, a imala dosta džemata, porušena je 1931. go-
pojedini bosanski sandžak-bezi glavni no- dine, da ustupi mjesto spomenutom hotelu.
sioci građevinske djelatnosti u tom gra- Njezin materijal nakon rušenja prenesen je
du. Taj prijenos izvršio je, vjerovatno, iz u selo Mehovce i od njega je tu napravljena
vojno-strateških razloga oko godine 1553. nova džamija, koja je također nazvana Sija-
godine bosanski sandžak-beg Sofi Meh- mija, po staroj porušenoj džamiji.
med-paša, koji tu odmah otpočinje grad-
nju velikog stila, a u tome ga poslije slijede DŽAMIJE S DRVENOM MUNAROM
i njegovi nasljednici, sandžak-bezi Osman Rahmetli arhitektica Sabira Husedžino-
Han i Ferhadbeg Sokolović. vić, sasvim sigurno jedna od najznačajnijih
Bosna je u to doba bila sandžak, koji ličnosti u novijoj historiji Banje Luke, bila
je s ostalim u ovim stranama pripadao be- je osoba kojoj imamo zahvaliti za brojne
glerbegu od Rumelije. U septembru pak podatke, nacrte i dokumente o banjaluč-
1580. Bosna i sama postaje beglerbegat ili kim džamijama.
gradu od 1528. godine, kada cijelo područje pašaluk, kojem u početku pripada osim bo- Husedžinović je tvrdila kako su znača-
Jajačke banovine, od Jajca pa sve do Save, sanskog još osam okolnih sandžaka i čiji se jan dio graditeljskog naslijeđa Banje Luke
prelazi u ruke Osmanlija. zapovjednici otad zovu beglerbezi. Time bile njene džamije s drvenom munarom,
Kako je pisao Alija Bejtić u svom čuve- Banja Luka, stoji dalje u Bejtićevom radu, koje su po svojim karakteristikama i na-
nom radu „Banja Luka pod turskom vla- postaje upravno središte višeg stepena, što činu zidanja nosile elemente etnoarhitek-
davinom“, tada su Turci zauzeli i tvrđavu je još više ubrzalo razvitak grada, i ostaje ture. Podsjeća da je sredinom 16. stoljeća
Banju Luku i istoimenu varošicu pod njom, takva sve do godine 1639, dok namjesnič- u Banjoj Luci bilo 45 mahala, a toliko je
koja se već bješe raširila na objema obala- ka stolica nije vraćena ponovo u Sarajevo vjerovatno bilo i džamija, da je prema po-
ma Vrbasa. Tvrđava je po svoj prilici pala Poznato je da je Banja Luka tih godina pisu iz 1851. godine bilo 38 džamija, a da
neoštećena i Turci su odmah smjestili u nju bila „podijeljena“ na Gornji i Donji Šeher. je sistematsko i plansko uništavanje spo-
svoju posadu, a dolje u varoši počeli su gra- U Gornjem Šeheru Sofi Mehmed-paša iz- menika islamske arhitekture u Banjoj Luci
diti obrtničke radionice i trgovačke dućane, gradio je čaršiju koja je do temelja spalje- počelo uspostavljanjem Kraljevine Srba,
najprije za potrebe vojske, a onda i ostalog na po upadu austrijskih jedinica vodstvom Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevine
žiteljstva. Današnji, dakle, Gornji Šeher Ludviga Badenskog 1688. godine. Jugoslavije, čije su tadašnje vlasti rušenje
najstariji je dio starog dijela Banje Luke. U današnjem Donjem Šeheru, podsjeća džamija pravdale njihovom zapuštenošću
Onovremeni Turci, vrlo pobožan na- Bejtić, postojalo je nekakvo naselje i prije i starošću.
rod, u svakom novoosvojenom mjestu po- dolaska Osmanlija, ali je taj dio grada do- Tako je do Drugog svjetskog rata sru-
dizali su među prvim objektima i džamiju živio pravi procvat tek u tursko doba, deve- šeno osam banjalučkih dzamija, 1918. He-
desetih godina šesnaestog stoljeća. Zasluga rića, 1919. Debagija (Tabačka), 1923. Ka-
za taj procvat pripada posljednjem bosan- lenderija (Sinikova), čiji su ostaci stajali iza
skom sandžak-begu (1574–1580), a prvom Drugog svjetskog rata, 1924. Pašića, zatim
beglerbegu (1580–1588) Ferhad-paši Soko- 1928. Apardi-pašina i Džaferagina, pa onda
loviću, članu glasovite istoimene porodice iz 1930. Kubadagina te konačno i 1930. Še-
sela Sokolovića kod Rudog, koja je turskoj hova, odnosno Sijamija džamija.
carevini dala veliki broj umnih državnika U socijalističkoj Jugoslaviji srušeno je
i na bojnom polju junaka. Ono što je Gazi 15 džamija. To su bile Mahmud Čelebiji-
Husrev-beg bio nešto ranije Sarajevu, to na (Ilidžanska) srušena 1950, zatim Hadži
je Ferhad-paša Sokolović bio Banjoj Luci. Firuzova srušena 1950, pa Mustafa-paši-
On je tu na prostoru između potoka na srušena 1955, Musalla srušena 1957, pa
Crkvine i Vrbasa od godine 1579. do 1587. onda Hunkarija ili Careva srušena 1957,
izgradio 216 javnih objekata, između osta- potom Daudija (Medreska) srušena 1959,
lih, džamiju Ferhadiju, mekteb i turbe za Osman-šahova džamija srušena je 1959. Po-
sebe, vodovod, sahat-kulu, javne zahode, rušene su i Hadži Babina (Šarena), Simidi-
karavan-saraj i hambar za žito. Kupio je ja, Sitarska, Čaršijska (Suki Sagir), Mejdan,
dosta zemlje i zgrada izvan Banje Luke i Daudija, Mustafa-pašina i Hadži-Babina
sve to onda uvakufio i napisao o tome po- džamija. Ostalih 16 banjalučkih džamija
sebnu zakladnicu na turskom jeziku kra- srušile su vlasti Republike srpske tokom
jem januara 1587. godine. Agresije na Bosnu i Hercegovinu.
Grad se širio i preko Crkvine, tamo se
razvilo pet mahala, koje su bile središta BANOVO RUŠENJE HAREMA
džamije Pašićeva, Hadži Omerova ili Do- Prema dostupnim informacijama, na-
lačka, Sijamija ili Šehova, Kalauzija i He- kon što je Sijamija džamija 1931. godine
rićeva. Kad su nastale te mahale i njihove srušena, na njenom mjestu napravljen je
džamije, ne zna ni Bejtić ni oni koji su na- vakufski hotel „Palas“, čiji je izgled pro-
kon njega istraživali historiju Banje Luke jektirao zagrebački arhitekta Dionis Sunko
jer nisu pronađeni pisani tragovi. Džamije s elementima koji asociraju na orijentalnu

40 26/5/2023 STAV