Page 74 - STAV broj 392

KULTURA

Balkanu. U nekim dijelovima carstva,
poput Sirije i Egipta, osmanska arhi-
tektura nikada nije zaživjela u svom
čistom obliku, za razliku od Rumelije,
gdje je došlo do masovne gradnje. Ako
uzmemo samo Bosnu i Hercegovinu za
primjer, onda ćemo uvidjeti da su ovdaš-
nje najreprezentativnije građevine pro-
jektirane upravo u glavnim sultanskim
ateljeima, što isključuje mišljenje da se u
provincijama gradilo ad hoc, ili da su ta
područja bila zanemarivana. Briljantne
primjere “arhitekture centra” posebno
možemo vidjeti u Sarajevu i Mostaru,
ali i u drugim gradovima.
Najvažnije mjesto u osmanskoj ar-
hitekturi nesumnjivo pripada džamija-
ma. One su bile referentne urbane tačke
oko kojih se razvijao čitav grad. Bile su
simboli vjere, ali i sultanskog autorite-
ta. Osmanlije su se uvijek hvalile svo-
jim džamijama. Bile su svjesne njihove
vrijednosti unutar svjetske arhitekture.
Naruku su im išla i neka historijska kre-
tanja. Kolosalni projekti iz 16. stoljeća
po mnogo čemu su nadilazili postre-
nesansnu crkvenu gradnju u Evropi.
Džamije su za Osmanlije predstavljale objekata. Različite formalne paralele novostečene imperijalne svijesti ili svi-
više od molitvenog prostora. Najrani- davale su poseban i veoma prepoznat- jesti o nastanku nove velike civilizacije.
ja ostvarenja realizirana su i kao zavije, ljiv izgled osmanskim gradovima, pri Također, došlo je i do razvoja novih
mjesta okupljanja derviša i pobožnjaka, čemu se kombiniralo monumentalno s gradskih centara, a osim Burse, tu su bili
a u njima su održavana i predavanja te intimnim i javno s privatnim na način Iznik i Edirne, međutim, izuzetno lijepe
različiti kulturni događaji. Osim toga, tipičan za jednu orijentalnu kulturu. džamije, medrese i hamame nalazimo i
već se na početku stvorila ideja o grad- u drugim mjestima, poput Manise, Mi-
nji kulija, specifičnih kompleksa, koji RAZVOJ GRADSKIH CENTARA lasa, Seldžuka ili Tire. U brusanskom
bi objedinjavali džamije s medresama, Periodizacija osmanske arhitekture periodu formirana su tri osnovna tipa
bibliotekama, javnim kuhinjama pa čak veže se za velike gradove. Stvaranjem džamija: jednoprostorne potkupolne,
i hamamima. novih prijestolnica stvarali su se i novi ulu-centralne, kao i džamije s takozva-
Sve je to, naravno, bilo podređeno stilovi. Ono što se gradilo prije osvaja- nom obrnutom T osnovom (tip zavije).
džamijama. Stvara se utisak da su ostale nja Istanbula nazivamo brusanskim sti- Navedena tipologija općenita je s obzi-
građevine, iako izuzetne po svom izgle- lom (14. i prva polovina 15. stoljeća) jer rom na veliku šarolikost projekata, pa se
du, uvijek bile izvedene iz forme džamije. je dosta toga bilo vezano za grad Bur- u svemu mogu naći i izuzeci. To govori
Tome su najviše bile “krive” kupole ko- su, u kojoj se grade i najpoznatije rane da je brusanski stil sve vrijeme tražio
jima su bile pokrivane gotovo sve ostale džamije, ali isto tako značajne projekte sebe, svoju definiciju, što mu je samo
građevine. Naprimjer, poznati Buyuk i možemo pronaći i u drugim gradovi- djelomično uspijevalo s obzirom na to
Sandal bezistani u Istanbulu, ili Brusa ma. Iako je bio nekoherentan, pogoto- da su se oblici stalno mijenjali.
bezistan u Sarajevu, sa svojim višered- vo ako ga uspoređujemo s onim što će U cijelom tom periodu gradile su se
nim kupolnim svodovima identični su doći poslije, brusanski stil imao je ipak (iako velike po površini) relativno niske
ulu džamijama, dok, s druge strane, uvi- svoje obrise prepoznatljivosti. To je bio građevine. Horizontalizam forme bio je
đamo izuzetnu sličnost između džamija i prvi pokušaj Osmanlija da formiraju odraz estetike srednjoazijskih lokaliza-
s četverovodnim krovom i stambenih zvaničnu carsku arhitekturu kao izraz ma, kod kojih je kupola tek postepeno
dolazila do izražaja, ali i praktičan od-
Period djelovanja Mimara Sinana i njegovih učenika govor na potrebu iznalaženja što ade-
kvatnijeg arhitektonskog rješenja kada
doveo je osmansku arhitekturu do njenih vrhunaca. je riječ o velikom molitvenom prostoru,
Džamije, ali i drugi objekti tog vremena dobijali su a što je bila već uspostavljena matrica
primjenjivana širom Anadolije. Uosta-
izuzetne proporcijske odlike, skulptorsku uobličenost, lom, naglašeno horizontalne građevine,
pogotovo džamije, dobro su se uklapale
istančan dekorativni obrazac i prostornu u gradski pejzaž, bez vizualnih odska-
raznovrsnost. Taj nevjerovatan zalet u arhitekturi kanja ili bilo kakve nametljivosti, što
je stoljećima odgovaralo ideji islam-
doveo je do formiranja klasičnog stila, kao centralne skog grada.
(Iz neobjavljene knjige Kenana Šur-
teme osmanske historije umjetnosti. kovića Uvod u osmansku arhitekturu) n

74 9/9/2022 STAV