Page 34 - STAV broj 339

POLITIKA

pravca, evroameričkog i sovjetskog. Otpor trebala da potakne na buđenje i vjerski
afganistanskih mudžahedina ruskoj oku- revivalizam islama i politički patriotski
paciji i utjecaju, a potom, dvije decenije aktivizam.
kasnije, i američkoj izraz je upravo otpora Ovaj islamski pravac koji danas prak-
različitih slojeva afganistanskog društva ticira više od 200 miliona muslimana u
objema ideologijama, utjecajima i opće- Indiji, ali isto tako stotine milona musli-
nito vanjskoj neokolonijalnoj dominaciji. mana koji žive u Bangladešu i Pakistanu,
čija većina pripada hanefijskom mezhebu,
DEOBANDSKA ŠKOLA ISLAMA baštini specifičan odnos prema razumije-
Talibani su danas, nakon dvije dece- vanju islama. Radi se o izrazito ortodok-
nije pružanja otpora zapadnoj okupaciji, snom islamu koji insistira na oživljavanju
i prethodno ruskoj, doživjeli stanovitu islamske prakse koja seže u sedmo stolje-
transformaciju, a njihova politika danas će – u vrijeme poslanika Muhameda (a.
znatno je drugačija, barem po retorici s.). Deobandski pravac islama stoga ima
koju koriste njihovi predstavnici. Da li značajne dodirne tačke sa selefističkim
će postupiti onako kako obećavaju, tek pravcem islama, makar onim njegovim
će vrijeme pokazati. U svakom slučaju, segmentima koji pojam džihada (borbe
Republika Afganistan pod talibanima na Božijem putu) situiraju u središte kao
bit će ukinuta, a postojeći ustav bit će ili vjersku dužnost i obavezu muslimana
suspendiran ili znatno izmijenjen. Među- ma gdje oni bili i protivi se asimilaciji i
tim, to ne znači da će talibani uspostaviti usvajanju neislamskih ideologija. To ni
monarhiju kao što je to slučaj u različi- u kom slučaju ne znači da je kompletna
ZAHIR ŠAH tim arapskim emiratima širom Perzijskog deobandska interpretacija islama orijen-
zaljeva, s kojim talibani dijele sličnu in- tirana ka džihadu. Naprotiv, postoje dese-
ideologije lancirane od tadašnjeg Sovjet- terpretaciju islama, iako njihova teološ- tine miliona pripadnika ove škole danas
skog Saveza, gdje se školovao veliki broj ka doktrina potječe iz Deobandske škole koji politički aktivizam potpuno odbacu-
posebno vojnih i tehničkih kadrova koji islama, koja je nastala u Indiji, u gradu ju i fokusirani su isključivo na izgradnju
su, pored obrazovanja u struci, istovre- Deoband, u sjevernoj državi Utar Pradeš. islamskog karaktera ličnosti, a ovaj pravac
meno bili indoktrinirani komunističkom Naučnici koji se bave istraživanjem najbolje reprezentira Tablighi džemat, koji
ideologijom koju su kasnije sistematski, etnoreligijskih fenomena i oružanim su- je rasprostranjen širom potkontinenta i
iako u početku ne tako transparentno, kobima u južnoj Aziji korijene taliban- također u jugoistočnoj Aziji te u Velikoj
širili kroz sistem obrazovanja, medija i skih vjerskih uvjerenja i njihovu političku Britaniji, među tamošnjim muslimanskim
štampe. Kasnije će to postati specifična ideologiju trasiraju upravo stoljeće i po migrantima iz Južne Azije.
verzija društveno-političkog inžinjeringa ranije i njihove korijene nalaze u Deo- Tradicija deobandskog islama posta-
koji je implementirala sama država, na- bandskoj školi islama, koja je nastala još la je najpopularnija škola islamske misli
kon što su prokomunističke snage preu- u kolonijalnoj Indiji u 19. stoljeću, preci- među Paštunima, etničkom skupinom
zele vlast u Afganistanu. znije 1867, deceniju nakon velikog indij- koja živi na području s obje strane afga-
Afganistan je dakle bio poprište nad- skog ustanka protiv vladavine britanske nistansko-pakistanske granice, a čiji su
metanja i sukoba dviju suprotstavljenih istočno-indijske kompanije (East India najefektivniji mudžahedinski izdanak
ideologija, američke (zapadne) i sovjetske Company). Deobandsku školu ili pravac upravo talibani, koji u Afganistanu čine
(komunističke). Duboka indoktrinacija i islama osnovali su dvojica islamskih uče- većinu stanovništva. Paštunske vođe odi-
sekularizacija tradicionalnog islamskog i njaka, Mevlana Muhamed Kasim Nanau- grali su važnu ulogu u širenju obrazovne
plemenskog društva vršena je preko in- tavi i Mevlana Rašid Muhamed Gangohi. tradicije Deobanda u paštunskom pojasu
doktrinacije ženske populacije kroz si- Njihov cilj bio je muslimansku omladinu preko linije Durand, kolonijalne granice
stem liberalnog obrazovanja i popularne educirati u duhu stroge, rekli bismo, ri- koja je nekoć razdvajala Britansku Indiju
kulture. Stoga je rigidni odnos talibana gidne i drugim ideologijama nenatrunje- (British Raj) od Afganistana. Durandova
prema ženama potrebno situirati u ovaj ne vizije islama. U ideološko-političkom linija prihvaćena je kao granica između da-
historijsko-sociopolitički okvir, budući smislu, deobandski islam bio je također našnjeg Pakistana i Afganistana. Međutim,
da je društveni inžinjering koji je pokre- antikolonijalni pokret koncipiran kao ide- vlasti u Kabulu se nikad nisu pomirile s
nula Vlada vršen iz dva suprotstavljena ologija koja je muslimane tadašnje Indije ovom granicom jer je veliki broj Paštuna

Uzroke afganistanskog višedecenijskog rata i današnji politički sukob, posebno političke i
ideološke podjele u društvu, možemo precizno locirati upravo u vrijeme modernizacijskog
projekta šezdesetih godina proteklog stoljeća i u politici vlade Davuda Kana, s jedne, i odanosti
većine Paštuna islamskom pravcu islama, koji je oblikovan u Deobandu u vrijeme kolonizirane
Indije, s druge strane. Sukob ove tri ideologije ili vizije Afganistana, prozapadne ili proameričke,
prokomunističke (proruske), i patriotske antikolonijalne i istovremeno islamske ideologije, koju
karakterizira naglašen značaj na ulozi džihada u specifičnim političkim kontekstima, mogli bismo
smatrati pojednostavljenim kontekstom i analitičkim okvirom kojim je neophodno vladati da
bismo iole bili kadri razumjeti savremeni Afganistan i sve njegove današnje kontradiktornosti.

34 3/9/2021 STAV