Page 53 - STAV broj 342

Matrak se u tursku kulturu vratio 2008. su se bavili životom i djelom ove svestrane
godine, kada je, na inicijativu matrakčije ličnosti, rodio se krajem 15. stoljeća u Bo-
Efkana Çalışa, priznat kao sport. Çalış je sni. Na osnovu podataka koje nude izvori, a
uz podršku naučnika s Univerziteta Gazi, pritom prvenstveno mislimo na rukopisne
na osnovu historijskih, kulturnih, filozof- primjerke Matrakčijevih djela, puno ime mu
skih i sportskih naučnih istraživanja, uredio je, kako se i sam najčešće potpisivao, Nasuh
pravila do tada potpuno zaboravljene igre b. Karagöz el-Bosnevi, Nasuh b. Abdullah, a
matrak i pretvorio ovu umjetnost u sport. u izvorima je moguće naići i na ime Nasuh
Matrak igru izvodili su janjičari, spahi- el-Silahi el-Şehir bi Matraki.
je i osmanski sultani u Osmanskom Carstvu Podatke o tome da je ovaj autor uistinu
kao vježbu borilačkih vještina. Sama riječ vrijedan pažnje porijeklom iz Visokog nala-
matrak dolazi od arapske riječi “mitrak”, zimo u djelu njegova sina Hüseyina b. Na-
što znači “štap”. suha el-Visokovija. Mladi Nasuh vrlo brzo
Na inicijativu Efkana Çalışa osnovana je stekao je izvanrednu priliku da se školuje
Svjetska asocijacija matrak, a odlukom Cen- u visokoj dvorskoj akademiji Enderun u
tralnog savjetodavnog odbora Ministarstva Istanbulu, a znanja kojima je ondje ovladao,
omladine i sporta 15. juna 2010. matrak je kao zahvaljujući svojoj oštroumnosti, primije-
sport službeno pridružen Turskoj federaciji nio je u teorijskom smislu pri izradi djela
tradicionalnih sportova. U Turskoj obuku iz različitih oblasti ostavljajući nesumnjivo
matraka drže certificirani treneri, održava- neizbrisiv i dubok trag na obrazovanje, ra-
ju se regionalna i državna prvenstva na ko- zvoj historiografije, umjetnosti i nauke na
jima sudi više od 130 certificiranih sudija. početku zlatnog perioda osmanskog obra-
Oživljavanje sporta matrak, koji se sma- zovnog sistema (16. stoljeće).
tra dijelom nematerijalnog kulturnog nasli- Osnovni cilj dvorske akademije En-
jeđa, doprinijelo je očuvanju turskog kul- derun bio je obučiti najdarovitiju djecu za
turnog naslijeđa i otkrilo bogatstvo turske vodeće pozicije, za pozicije visokih vojnih
sportske kulture. dužnosnika ili pozicije visokih dužnosnika
Mnogi borilački i odbrambeni sportovi u administraciji Carstva. Matrakči Nasuh,
u sebi sadrže tradiciju, običaje i filozofiju ze- jedan od najsjajnijih produkata enderunskog
malja iz kojih dolaze, odnosno naroda koji sistema, bio je čovjek s mnogostrukim ta-
su ih izumili. Matrak sport uključuje tradi- lentima i l’uomo universale, svestrani čovjek
ciju, običaje, moralne i filozofske vrijednosti ili Hezarfen, što je kasnije postala jedna od
koje su postojale u Osmanskom Carstvu, kao njegovih zvaničnih titula. Stoga svaki as-
internacionalnoj zajednici, a koje je u odre- pekt naučnog i umjetničkog stvaralaštva
đenoj mjeri naslijedila Turska. ovog “čovjeka s vještina hiljadu” vrijedan
Što se tiče pravila po kojima se održavaju je istraživanja.
takmičenja u matraku, osnovno je da se bor- Među najznačajnijim djelima Nasuha
ci moraju ponašati u skladu s najvišim mo- Matrakčija jeste Ümdetu al-ḥisāb, odnosno
ralnim normama. Osnovni principi aritmetike tako da “oni koji se
Na početku borbe sportisti kažu: “Hva- njome služe nemaju potrebe za nekom dru-
la što ste sa mnom izašli na borilište”, uz gom knjigom”. Djelo je posvećeno sultanu
stavljanje desne ruke na lijevu stranu grudi. Sulejmanu Zakonodavcu, a na kraju ovog
Na sudijin znak počinje borba. Na kraju ta- rukopisa nalazi se prijepis fermana koji je
U Bosni, koja je duže od četiri stoljeća kmičenja obojica sportista stavljanjem ruke sultan Sulejman Zakonodavac izdao Nasuhu
bila dio Osmanskog Carstva, matrak je na srce kažu jedan drugom: “Izvinjavam se Matrakčiju 1529. godine, kada se Matrakči
bio poznat i korišten u svrhu obuke voj- zbog namjernih i nenamjernih grešaka.” vratio iz Egipta kao pobjednik na turniru
nika, a s odlaskom Osmanskog Carstva s Borba se sastoji od dvije runde od po dvi- “vitezova dugih štapova”, te je tada dobio na-
historijske scene nestao je i matrak. Isto je minute. U slučaju izjednačenog rezultata ziv “Matraki” (vitez dugog štapa – matraka).
se desilo i u Turskoj, izvornoj domovi- igra se treća runda. U njegova značajna djela svrstava se
ni matraka. Koliko god Nasuh bio Boš- Borba matrak izvodi se onako kako je djelo iz matematike pod naslovom Cemāl
njak, ne smije se zanemariti činjenica da to prakticirano kroz povijest. Od opreme el-kuttāb ve kemāl el-ḥisāb (Ljepota pisara i
je matrak razvio na dvoru sultana i da, se upotrebljavaju 1) matrak – štap u obliku savršenstvo matematike) te djelo o smislu ra-
koliko Bosni, isto toliko, ako ne i više buzdohana omotan kožom, koji se drži u de- tovanja i vojnim taktikama Tuḥfetu’l-Ġuzāt
pripada i Turskoj. snoj ruci, 2) mehki, okrugli jastuk koji služi (Dragulj ratnicima). Zanimljivo je da se
kao štit i koji se drži u lijevoj ruci i 3. kaciga. autor na početku djela, nakon uobičajene
POSJETA TURSKIH MATRAKČIJA Sportisti pokušavaju steći prednost dodiru- zahvale, potpisuje kao Nāsūh es-Silāhi el-
Kako god, danas u Bosni nema niko- jući jedni druge matrakom po glavi. Boduje şehīr bi Matraḳī (Nasuh, oružnik poznat
ga – barem mi to nismo uspjeli saznati – se svaki dodir po glavi. Sve vještine upotre- kao Matrakči – vitez dugog štapa).
ko poznaje borilački sport matrak, nema be mačeva i štitova sadržane su u ovoj igri. Vrijedi izdvojiti i putopis Menāzil-i Sefe-
niko ko ga trenira, nikoga ko tu tradiciju ri Iraḳeyn (Konačišta na putu do dva Iraka).
drži živom. Sve što se u našoj zemlji de- KO JE BIO NASUH MATRAKČI U ovom djelu opisano je carsko putovanje
šavalo u vezi sa sportom matrak vezano je Izumitelj ovog borilačkog sporta Nasuh sultana Sulejmana Veličanstvenog kroz Irak
za seminar i prezentaciju sporta koji su u Matrakči, enciklopedist, naučnik, matema- i južni dio Irana, s vrlo zanimljivim opisi-
Sarajevu i Mostaru prije nekoliko godina tičar, geograf, historičar, slikar i kartograf, ma konačišta (menazila) sultana i njegove
održale matrakčije iz Turske. prema saznanjima savremenih naučnika koji pratnje. n

STAV 24/9/2021 53