Page 79 - STAV broj 198
P. 79
prakse pripada jevrejskom horu “Lira”
od 1901. do 1941. godine. To se pogotovo
odnosi na dirigente koji su se mijenjali.
Hor je izvodio tradicionalnu sinagogal-
nu i svjetovnu jevrejsku muziku u obra-
di tadašnjih kompozitora, i to polifono.
Publika je taj hor vrlo dobro prihvatila,
dobrim dijelom zbog izvođenja poznatih
romansi i kantiga. “Lira” je bila mješoviti
hor koji je uglavnom nastupao u velikom
novosagrađenom hramu “Kal Grandi” u
Sarajevu, ali i u tadašnjoj Jugoslaviji, a
ostvario je i mnoga gostovanja u susjed-
nim zemljama, a posebno u Palestini.
OSNIVANJE JEVREJSKIH HOROVA Zanimljivo je da se u u Italiji krajem 19. stoljeća, među jevrej-
sefardskom miljeu u Bosni skim življem, mnogo pjevala u cijelom
Period od 1930. do 1941. godine veo- cijenio poseban oblik sefardskom svijetu poznata pjesma Adio
ma je značajan za novi pristup u izvođe- pjesme, tzv. sefardska kerida u prijevodu Zbogom, draga, čiju je
nju tradicionalne, sinagogalne muzike u sevdalinka, ustvari melodiju iskoristio kompozitor G. Verdi
Sarajevu. Za to je najzaslužniji hazan i ljubavna tužbalica. Taj u operi La Traviata.
kantor Isak Kalmi Altarac (1890–1941), oblik počeo se formirati
rođeni Sarajlija, koji je nakon završene već krajem 18. stoljeća O sefardskoj muzici, kao vrlo važnom
sarajevske vjerske škole otišao na daljnje dijelu integralne, jevrejske kulture, pisano
školovanje u Beč, na teološke, a posebno I na kraju, sefardski melos također je je kod nas, a i šire u svijetu, nedovoljno i
muzičke studije. Svoje poznavanje tra- utjecao na tradicionalni bosanski, koji je nepotpuno. Ova vrlo važna materija za-
dicionalne sefardske muzike obogatio je višeslojan i multinacionalan melos. Ne- htijeva temeljiti, profesionalni etnomu-
u tom periodu pod utjecajem muzičkih koliko starijih sefardskih napjeva preuze- zikološki prilaz koji će se u budućnosti
oblika aškenaske sinagogalne prakse, te to je tokom vremena te se na te melodije vjerovatno i ostvariti.
ih je veoma profesionalno spojio i, nakon pjevaju tekstovi nekih sevdalinki, a i dru-
povratka u Sarajevo, pretočio i stvorio nove gih pjesama. Najpoznatiji primjer za to BIBLIOGRAFIJA
sinagogalne i svjetovne oblike muzičke jeste sarajevska sevdalinka Kad ja pođoh
prakse. To se najviše ogledalo u uvođenju na Bentbašu. Neki etnomuzikolozi sma- Moritz, Levi, Die Sepharadim in Bosnien,
modernijeg načina harmonijske i polifone traju da je melodija ove sevdalinke došla Sarajevo, 1911.
obrade tradicionalnih vjerskih tekstova. u Sarajevo s turskim askerima, a koju je
Takve muzičke oblike sam je komponi- komponirao Rifat Bey kao turski vojni Spomenica o proslavi 30. godišnjice Jevrej-
rao i dirigirao. Sakupio je i dobro obučio marš (Vatan Marsi) 1877. Činjenica je da skog kulturno-potpornog društva “La
prvi dječački hor po ugledu na Hor beč- je ova melodija nastala mnogo ranije i da Benevolencija”, Sarajevo, maja 1924.
kih dječaka. Uz pratnju tog hora sam je su je Sefardi donijeli prvo u Carigrad, a
nastupao, a dovođeni su i solisti sa stra- zatim i u neke pokrajine Osmanske im- Jevrejski Almanah, Izdanja Saveza jevrej-
ne. Za kratko vrijeme ovaj vid skupnog perije. U sefardskim sinagogama pjevao skih opština Jugoslavije, Beograd, go-
muziciranja stekao je zavidnu publiku, se i danas se pjeva dio psalma 118 (Miz- dina 1954, 1955/56, 1957/58, 1959/60,
a tadašnja jevrejska i ostala štampa ga je mor le David) iz Alela, koji je dio molitve, 1961/62, 1965/67. i 1968/70.
često spominjala. Interesantno je da je tu a ujedno i dio Hagade za Pesah (Hagada
praksu nastupa dječačkog hora subotom šel Pesah). Početak ovog dijela molitve Bejtić, Alija, Sijavuš-pašina daira u Sara-
prihvatilo mnogo sefardskih zajednica u na hebrejskom glasi: “Odeha ki anitani, jevu, Prilozi za proučavanje istorije Sa-
tadašnjoj Jugoslaviji, a i poneke na Bal- vatei li lišua”, u prijevodu: “Hvalim Te rajeva, godina II, knjiga II, Sarajevo,
kanu. Jedan muzički specijalitet bio je što si me uslužio i postao mi spasenjem”, 1966, 61-86.
vezan za sefardske Jevreje u Sarajevu. kao i paraliturgijska pjesma Para noče de
Mnoga jevrejska kulturna društva, a po- alhad (za nedjeljnu noć), koja se pjeva na Diaz-Maz, Paloma, Los Sefardies Historija
gotovo radničko društvo “Matatja”, imali istu melodiju u predvečerje nedjelje. U Lengua y Cultura, Riopiedras ediciones,
su manje horove, kao i instrumentaliste Sarajevu je često pjevana ljubavna pje- Barcelona, 1986.
amatere. “Matatja” je izvodila uglavnom sma Mi kerido, mi amado (Moj dragi, moj
komade koje je specijalno za to društvo voljeni), koja je znatno kasnije nastala u Armistead, S. G.: En torno al romancero
pisala Laura Papo-Bohoreta. U okviru tih Sarajevu, a pjevala se poslije po cijelom sefardi. Hispanismo y balcanismo de la
komada glumci, pjevači i instrumentalisti Balkanu na istu melodiju. Vrlo se slično tradicion judeo-espanola (Con un estu-
izvodili su uz pratnju hora muziku koju dio entromusicologico por I.J. Katz),
je sama Bohoreta komponirala. Svi oni Madrid, 1982.
bili su amateri.
Izrael, Isak, Prije osnivanja “La benevolen-
Poslije holokausta su u bivšoj Jugo- cije”, Jevrejski život 10, 1924.
slaviji osnovana dva jevrejska hora (u
Beogradu i Zagrebu), ali ne i u Sarajevu, Kamhi, Samuel, Jezik, pjesme i poslovice
gdje je bilo više pokušaja u tom smislu, bosanskohercegovačkih Sefarda, Spome-
ali i kratkotrajnih djelovanja neke vrste nica 400 godina od dolaska Jevreja u
manjih horova. Sefardsku muziku često BiH 1566.-1966, Sarajevo, 1967.
su izvodili drugi amaterski horovi.
Kršić, J., “Cantigas srpescas” Davida Kam-
hija, Jevrejski glas, 1934, 9-11. n
STAV 20/12/2018 79
