Page 29 - STAV broj 367

zemlje (...) na rijekama Bug i Plave vode:
Yarkgumakly Yan kgilungu” pripadale su Kan Uzbek
Krimu, “postojali su dokazi za to”.
Izvještaj turskog historičara Ibrahima U UKRAJINI JE NAJSTARIJA DŽAMIJA
Peçevija pokazuje veliki broj musliman-
skog stanovništva na jugu Ukrajine u ra- U ISTOČNOJ EVROPI
nom srednjem vijeku: “Godine 1618. imao
sam prilike putovati u pravcu Akkermana
i Bender. Neposredno ispred Bendera na-
lazile su se ruševine zgrade s puno lukova.
Blizu ulaza su bile riječi ispisane jasnim
rukopisom: Ovo je Širin grob...; ostatak
natpisa je izgubljen. I sada se na ravnica-
ma Očakiva mogu vidjeti tragovi nekoli-
ko groblja. Na nekim grobnim kameno-
vima uklesani su stihovi iz Kur’ana (...),
na drugom kamenju se vide natpisi kao
što su: Ovdje leži određeni šejhul-islam,
ili šejh, ili muftija, ili vezir, ili mirza.”
Nakon pripajanja južnoukrajinskih
zemalja Osmanskom Carstvu i Krimskom
kanatu, počelo je novo razdoblje aktivne
izgradnje muslimanskih bogomolja. Ve-
ćina džamija je izgrađena u većim grado-
vima: Kiliya, Izmail, Akkerman, Ocha-
kiv... Iz opisa putnika J. Romma, koji je
posjetio Krim 1786. godine, moguće je
saznati kako su izgledale džamije. “Dža-
mija je četvrtasta. Uzvišenje je u cijeloj
širini iznad ulaza u nju. Na suprotnom
zidu su dva velika prozora, čiji su kapci
bili zatvoreni izvana, tako da je džamija Najstarija džamija u Istočnoj Evropi, ali i na Krimu nalazi se u gradu Stariy Krim.
bila osvijetljena samo malim prozorima Zove se Kan Uzbek džamija i ona je jedna od najvećih arhitektonskih i nacionalnih
na vrhu. Uz velike prozore, na uglovima, znamenitosti Ukrajine. Podignuta je 1314. godine. Nakon gotovo dva desetljeća,
s jedne strane nalazila se govornica, a s pridodana joj je medresa, ali do danas su od prve vjerske škole na Krimu ostale
druge stalak za čitanje. Sa stropa su visila samo ruševine. Prije pet godina, u sklopu hitnih restauratorskih radova, ojačani su
tri lustera od nekoliko čaša koje kao da su zidovi na istočnoj i sjevernoj strani džamije i medrese, mukotrpno se radilo s an-
imale ulogu svjetiljki... Kod druge dža- tičkim crijepom na krovu zgrade, restauratori su obnovili i mihrab.
mije iznad niše u kojoj se nalazi Kur’an Nakon toga je džamija otvorena za vjernike. Taj važan sakralni objekat ima jednu
ispisana su imena Boga, Muhameda i još munaru i jednostavan pravougaoni oblik s dvovodnim krovom. Do danas sačuvani
nekoliko poslanika.” natpisi i rezbarije na portalu i mihrabu nisu samo ukras već i historijska znameni-
Brojni dokazi historičara i putnika tost koja ukazuju na datum izgradnje građevine.
govore da su nekoliko stotina godina, Glavna džamija za džumu na Krimu jeste Kebir džamija, najstarija u današnjem
od XIV stoljeća do početka XIX stolje- Simferopolju. Kako stoji na još uvijek postojećem natpisu na portalu, džamija je
ća, južne ukrajinske zemlje bile teritorija sagrađena 1508. godine na zemljištu koje je darovao krimski kan Mengli I Gerai.
islama. “Iznenadni” nestanak cijelih gra- Samo mjesto postalo je poznato kao Aqmescit (Bijela džamija) zbog bijele zgrade
dova, džamija, mezara nije bio posljedi- džamije, u čijem se kompleksu nalazi Duhovna uprava muslimana Krima.
ca prirodnih katastrofa ili vojnih akcija, Džamija u Eupatoriji jedna je od najvećih na Krimu. Sagradio ju je 1552. godine
već je to bila politika Ruskog Carstva za turski arhitekt Kodža Sinan i bila je jedina višekupolna džamija na poluotoku. Visina
depopulaciju muslimanskih naroda s po- objekta jeste 22 metra, promjer kupole iznad središnje dvorane 11 metara, a oko
dručja sjevernog Crnog mora i uništenje nje je 11 manjih kupola. Džamija je imala ključnu ulogu u vrijeme Krimskog kana-
njihove materijalne kulture. ta: pod njenom kupolom vladari su objavljivali svoje pravo na prijestolje. Zgrada
Godine 1918, prvi put u dvije stotine je više puta obnavljana i preuređena. U vrijeme SSSR-a džamija je, kao i mnoge
godina, Ukrajinci su imali priliku stvori- druge vjerske ustanove, služila za svjetovne potrebe, ali je ‘80-ih godina dobila
ti vlastitu državu – Ukrajinsku Narodnu status spomenika, a 1990-ih je vraćena vjerskoj zajednici.
Republiku (UPR). No, od prvih dana nje- Muftijina džamija jedina je sačuvana historijska muslimanska vjerska građevina u
nog postojanja Ukrajinci su bili prisiljeni Teodosiji. Izgrađena je u godinama između 1623. i 1637. Njena arhitektura spaja
braniti njen suverenitet od ruskih bolj- tradiciju Bizanta i Turske iz vremena Osmanskog Carstva. U blizini džamije još se
ševičkih napada. U toj borbi Ukrajinci i mogu vidjeti ruševine hamama. Od kraja 18. do početka 20. stoljeća džamija je
muslimani iz bivšeg Ruskog Carstva stajali bila pretvorena u armensku katoličku crkvu Velike Gospe. Vjerski objekat je nakon
su rame uz rame. Prva nacionalna forma- raspada SSSR-a vraćen muslimanskoj zajednici.
cija UNR armije bila je 3. muslimanska Ukupno je u Ukrajini oko 400 džamija i mesdžida, a van Krima najpoznatije su dža-
brigada 205. šelahinske pukovnije, koja je mija Al-Rahma u Kijevu, zatim džamija u Harkivu, koju su 1936. uništile sovjetske
bila dio 3. kavkaskog korpusa, koji su či- vlasti, te džamija Al-Salam u Odesi.
nili Baškiri i Tatari iz Kazana. U februaru

STAV 18/3/2022 29