Page 81 - STAV broj 355

Autor je posebno obradio biografije
znamenitih Bošnjaka iz Stoca: Hajdara
Čekre, dr. Zaima Šarca, učesnika ZAV-
NOBiH-a, i Hamida Dizdara.
Djelovanjem nacionalnih kulturnih
udruženja za vrijeme Austro-Ugarske
udareni su temelji kasnijeg društvenog
razvoja Stoca. Presudnu ulogu u afir-
maciji Bošnjaka odigrao je “Gajret”,
kod Srba “Prosvjeta”, a kod Hrvata
“Napredak”.
Dr. Zlatko Hadžiomerović (1956) je
historičar, predsjednik BZK “Preporod”
Stolac, raniji direktor Druge gimnazije
Mostar te ministar obrazovanja i kulture
HNK, odnosno dugogodišnji političar,
član SDA. Na početku rata aktivno se
uključio u odbranu domovine, odno-
sno u borbu protiv srpsko-crnogorskog
agresora. Zarobljen je od HVO-a 1. jula
1993. i sproveden u logore Dretelj i Ga-
bela, gdje je bio zatočen do 15. decembra
1993. godine. Po izlasku iz logora uklju-
čuje se u Armiju RBiH i istovremeno
s vojnim obavezama bio je angažiran u
održavanju nastave u mostarskim ško- stanovništvo iseljavanjem u Osman- bošnjački “Gajret” (1903) i hrvatski
lama. Dr. Hadžiomerović je izuzetno sko Carstvo. “Napredak” (1904). Njihovi osnovni
aktivan na društvenim mrežama, gdje zadaci su bili pomaganje siromašnih
kroz serijal Iz stolačke sehare konstantno STAV: Kakve su bile društvene prilike u đaka i studenata, odnosno uspostavljanje
radi na afirmaciji kulture pamćenja. S Stocu između svjetskih ratova? nacionalne inteligencije i obrazovanje
dr. Hadžiomerovićem razgovaramo o HADŽIOMEROVIĆ: Za vrijeme au- modernih zanatlija i trgovaca.
njegovoj knjizi i aktuelnim dešavanji- strougarske okupacije u Stocu su osno- Otpor Bošnjaka prema obrazovanju u
ma u Stocu. vana i djelovala brojna udruženja koja svjetovnim školama za vrijeme austro-
su se jednonacionalno organizirala ili ugarske okupacije je učinio ovaj narod
STAV: U kakvom je stanju Stolac, od- po esnafima. Poseban značaj među nji- najnepismenijim dijelom bosanskoherce-
nosno Bošnjaci stolačkog kraja, doče- ma su imali srpska “Prosvjeta” (1902), govačkog društva, što je dodatno otežava-
kao Prvi svjetski rat i uspostavljanje lo njegov razvoj u međuratnom periodu.
prve zajedničke države južnih Slavena Otpor Bošnjaka prema Pored navedenog, nacionalna dezorijen-
1918. godine? tacija, odnosno suprotstavljanje strana
HADŽIOMEROVIĆ: Stočani su pruži- obrazovanju u svjetovnim koje su vodile prosrpsku, odnosno pro-
li žestok otpor austrougarskoj okupaci- školama za vrijeme hrvatsku politiku u okviru samog “Gaj-
ji, zbog čega su bili kažnjeni plaćanjem reta” i među predstavnicima Bošnjaka
kontribucije u iznosu od 100.000 fiori- austrougarske okupacije dodatno je crpilo resurse Bošnjaka.
na, što se negativno odrazilo na njihov je učinio ovaj narod
standard. Nova vlast je ubrzo počela STAV: Na kulturni razvoj Stoca najve-
raditi na uspostavljanju svoje admini- najnepismenijim dijelom ćeg udjela imalo je djelovanje “Gajre-
stracije čiji su nositelji bili uglavnom bosanskohercegovačkog ta” između svjetskih ratova. Međutim,
doseljenici ili lokalno katoličko stanov- na osnovu Vaših istraživanja, stječe se
ništvo. Ulaganja u javnu infrastrukturu društva, što je dodatno dojam da su Stočani mnogo više dali
(putevi, vodovod, popravljanje tvrđave, otežavalo njegov razvoj u “Gajretu” i bosanskohercegovačkom
gradsko kupatilo, bolnica...) i privredu društvu općenito pa te rezultate rada i
(otkup duhana) su pozitivno utjecala na međuratnom periodu. Pored danas vidimo.
ukupni razvoj društva. navedenog, nacionalna HADŽIOMEROVIĆ: Kroz moja istra-
U Prvom svjetskom ratu Hercegovina je živanja došao sam do zaključka da je rad
imala ogromne demografske gubitke, što dezorijentacija, odnosno društva “Gajret” u Stocu između 1921.
se vidi upoređivanjem zadnjeg austro- suprotstavljanje strana koje i 1941. godine bio veoma aktivan i plo-
ugarskog popisa i prvog u okviru SHS donosan. “Gajretu” pripada zasluga za
Kraljevine. Najmanji gubitak imalo je su vodile prosrpsku, odnosno školovanje više stotina stolačkih uče-
katoličko stanovništvo. Stolački srez je prohrvatsku politiku u nika, što je imalo presudan utjecaj na
po popisu iz 1885. godine imao 21.500 njihovu budućnost i ukupni društveni
stanovnika, da bi do 1910. godine broj okviru samog “Gajreta” razvoj Stoca.
stanovnika narastao na 34.536, dok je i među predstavnicima Statistički podaci iz 1935. godine poka-
na prvom popisu u SHS broj stanovnika zuju nam da je od svih gradova u Bo-
bio 34.221. U toku austrougarske vlada- Bošnjaka dodatno je crpilo sni i Hercegovini samo Sarajevo imalo
vine najviše se smanjilo muslimansko resurse Bošnjaka. veći broj stipendista “Gajreta”, njih 326.

STAV 24/12/2021 81