Page 96 - Yeşil Mucize Fotosentez

YEfi‹L MUC‹ZE FOTOSENTEZ

lir. Bir yapra¤›n tamam›nda ise gözenek say›s›
milyonlar› bulabilir. Örne¤in ayçiçe¤inin tek
bir yapra¤›nda 13 milyon stoma say›lm›flt›r. Bu

milyonlarca kap›n›n her biri kendi bafl›na ha-
reket eden hücreler taraf›ndan kapat›l›r veya
33
aç›l›r. ‹nsanlar›n bu tür sistemler için karar ve-
ren haberleflme ve karar mekanizmalar› varken, tek
bir yerden kontrol edilmeyen ve sadece s›radan

bir hücre olan bu yap›lar›n yapt›klar› iflin ne
kadar flafl›rt›c› oldu¤u daha iyi anlafl›lmaktad›r.
Fotosentez s›ras›nda üretilen oksijen de sa-

dece aç›k bir stomadan ç›karak yapra¤› terk
edebilir. Bu gaz al›flverifli s›ras›nda büyük miktarlarda su kayb› da yaflan-
maktad›r. Yaprak yüzeyinin %1'ini kaplayan stomalar kaybedilen suyun
%90'›ndan sorumludur. Mesela pamuk a¤açlar›, s›cak çöl günlerinde, sa-
atte 400 litre civar›nda su kaybederler. Bu gibi çevresel faktörler de stoma-

n›n aç›l›p kapanmas›n› etkiler. Su miktar›, yaprak için uygun olan kritik
noktan›n alt›na düfltü¤ünde kalan suyun buharlaflmas›n› önlemek için
stoma kapan›r. Stomalar›n aç›l›p kapanmas›n› kontrol eden gözcü hücre-

ler içlerine potasyum iyonlar› ald›klar›nda, su hücrenin içine girer ve hüc-
renin fliflmesine yol açar; böylece stoma aç›l›r. Potasyum hücreyi terk etti-
¤inde ise su da hücreden ç›kar ve stoma kapan›r. Bu sistem, yapraktaki
suyun bas›nc›na göre, "absisik asit" ad› verilen bir hormon taraf›ndan dü-
zenlenir ve yönetilir. Ço¤u bitkinin stomas› gündüz aç›l›p gece kapansa
34
da, baz› türlerin stomas› gündüz kapan›r, gece aç›l›r. Bu türler genelde s›-
cak, kuru iklimlerde yaflayan kaktüs, ananas gibi bitkilerdir. Bu bitkiler
geceleyin karbondioksiti içine al›r ve 4-karbon asidine dönüfltürür. Gün-

düz ise, stoma kapal› oldu¤unda, asitten karbondioksit a盤a ç›kar ve he-
men fotosentezde kullan›l›r. Bu ifllemin ad›na "crassulacean asit metabo-
35
lizmas›" denir. Böyle bitkilere de "CAM" bitkiler ad› verilir. Yapra¤›n bö-

94