Page 138 - Doğadaki Mühendislik

Doğadaki Mühendislik
Mik ros ko bik Bo yut lar da Bir Mo tor
Bu birbirine bağlı yapıyı daha da detaylandıran ve kompleksleş-
tiren bir detay daha vardır. Tüycüklerin hareketini sağlayan ve bir
motoru andıran yapı, ait oldukları hücrenin içinde değil de tüycük-
lerin kendi içlerinde yer alır. Bu motor yapıdaki unsurlardan biri-
nin -örneğin dinein proteininin- eksikliği halinde tüycük hiçbir şe-
kilde hareket edemez.
Bilim adamları tüycükteki motor yapıyı daha anlaşılır hale geti-
rebilmek için bir model oluşturmuşlardır. Bu modeli başlangıçta
yaptığımız konserve kutuları örneklemesinin devamı olarak şöyle
tarif edebiliriz:
Üst üste sıralanmış iki konserve sütunu, gevşek tellerle birbirine
bağlıdır. Bir konserve kutusuna küçük bir motor ve yandaki kon-
serve sütununa da bir motor kolu bağlanmıştır. Motor çalıştığında,
motor kolu aşağı kayarak bağlı olduğu sütunu aşağı iter. Sütunlar
birbirlerinin içinden geçerler. Bu arada gevşek teller gerilmeye baş-
lar. Motor kolu karşı sütunu ittikçe, telin meydana getirdiği gergin-
lik her iki sütunun da belli bir yere kadar eğilmesine neden olmak-
tadır. Ayrılma hareketi eğilme hareketine dönüşmüştür.
Şimdi de bu benzetmeyi basitçe biyokimyasal olaylarla ifade
edelim:
Karşı sütunu harekete geçiren, iki mikrotüp arasındaki dinein
proteininin kollarıdır. Bu hareket için ATP olarak adlandırılan bi-
yolojik enerji kullanılır. Bu gerçekleştiğinde iki mikrotüp beraberce
hareketlenmeye başlarlar. Eğer "aradaki gevşek tel" olarak model-
lenen neksin olmasaydı her iki sütun harekete devam ederlerdi ve
birbirlerinden ayrılırlardı. Ancak, neksin proteininin karşılıklı bağ-
ları komşu mikrotübün, diğerinden kısa bir mesafeden fazla uzak-
laşmasını engeller. Esnek neksin bağlayıcıları son sınıra dek uzan-
dıklarında, dinein proteininin daha fazla hareketi neksin bağlayıcı-
larının mikrotüpden çekilmelerine neden olur. Dinein hareketine

136