Page 537 - Trinh bay Dia chi Quang Yen (Ver-2020 online)

Phaàn V: Vaên hoùa - Xaõ hoäi  537

và phối thờ 3 vị Tiên Công là Đỗ Độ, Đào Bá Lệ và Lê Phúc Hy có công quai đê lấn biển
lập làng. Cùng với việc thờ Thành hoàng làng, nhân dân còn phối thờ những người trong
làng có đóng góp cho quê hương như đình Quỳnh Lâu (phường Cộng Hòa) phối thờ cụ Lê
Đình Túc dưới thời Nguyễn có công lãnh đạo dân binh diệt trừ cướp biển.
Bên cạnh chức năng là trung tâm tín ngưỡng, trước Cách mạng tháng Tám năm
1945, đình làng ở Quảng Yên còn là trung tâm hành chính của làng. Các công việc xét
xử tranh chấp, phạt vạ, khao vọng, thu tô thuế, bắt lính, bắt phu trong làng đều được
giải quyết tại đình.

Đình làng ở Quảng Yên cũng là nơi diễn ra các lễ hội để nhân dân vui chơi giải trí sau
những ngày lao động vất vả. Đình làng là nơi chứng kiến những sinh hoạt, lề thói và
mọi đổi thay trong đời sống xã hội của nhân dân, là nơi hội tụ những tinh hoa vật chất
và tinh thần của cộng đồng làng xã. Chính văn hóa làng xã là cội nguồn, nền tảng, gốc
rễ bền chặt tạo nên văn hóa dân tộc.

Ngày nay, tuy không còn là nơi diễn ra các hoạt động chính trị nhưng đình làng vẫn
là trung tâm văn hóa, tín ngưỡng quan trọng của người dân Quảng Yên. Trải qua thời
gian, nhiều ngôi đình bị xuống cấp, nhân dân địa phương đã trùng tu, tôn tạo, phục
dựng lại để tiếp tục thờ phụng và bảo lưu những nét đẹp văn hóa truyền thống. Sân
đình Lưu Khê còn là nơi họp “chợ đình” của nhân dân các xã đảo Hà Nam vào ngày
mùng 5, 15, 25 hằng tháng. Trong năm, tại đình làng người dân địa phương tổ chức
nhiều lễ tiết, đặc biệt lễ Đại Kỳ Phúc được coi là ngày hội làng, là dịp nhân dân bày tỏ
lòng tôn kính và cầu mong Thành hoàng làng và các vị thần phù hộ cho dân làng một
năm dân an, vật thịnh.

Với những ý nghĩa quan trọng như vậy, việc xây dựng hay tôn tạo đình thường được
người dân địa phương đặc biệt coi trọng. Đình làng ở Quảng Yên được xây dựng tại
những nơi cao ráo, thoáng đãng, có quy mô bề thế nhất trong hệ thống thiết chế văn hóa
của làng xã. Đình thường quay mặt về hướng Nam hoặc Tây Nam, được xây dựng ở vị trí
đắc địa của làng, nằm trên thế “đầu” hoặc “lưng” của mảnh đất mang hình linh vật như
rồng, phượng, lân. Phía trước là không gian có tầm nhìn thoáng, phía sau có thể tựa núi.
Các đình làng đều tọa lạc trên thế đất có long mạch tạo thành thế âm dương cân bằng
theo quan niệm “lưỡng phân, lưỡng hợp”, “tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ”.

Kiến trúc đình mang đậm dấu ấn văn hóa độc đáo với: tòa đại đình, tòa hậu cung, mái
lợp ngói... Bên trong khuôn viên là khoảng sân đình lát gạch đỏ, thường là nơi để kiệu,
sửa soạn long đình, sắp đặt đám rước và tổ chức các trò chơi trong lễ hội.
Trong bố cục tổng thể, tòa đại đình bao giờ cũng là tòa nhà lớn nhất trong quần thể,
bề thế, trang trọng. Tòa đại đình thường là căn nhà lớn 3 gian hoặc 5 gian được lợp ngói
mũi hài, bốn nóc đao cong vút. Trên bờ nóc thường được trang trí đôi rồng chầu mặt
nguyệt, dân gian gọi là “lưỡng long chầu nguyệt”. Kết cấu chịu lực của đình chủ yếu
bằng những cột gỗ to, vì kèo kiểu giá chiêng, con chồng.

Phía sau tòa đại đình là hậu cung thường được xây kín bằng gạch tạo không gian uy nghiêm
và linh thiêng. Hậu cung là nơi đặt bài vị, sắc phong và thờ phụng các vị Thành hoàng.

Nhiều ngôi đình tại Quảng Yên được chạm nổi tinh tế mang giá trị về điêu khắc, mỹ
thuật, đa dạng về chủ đề như: tứ linh (long, ly, quy, phụng), tứ quý (tùng, trúc, cúc, mai)