Page 13 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ
P. 13
Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ 1 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
ҳудудларда инсониятнинг цивилизацияси ҳам пайдо бўлган. кейинча- ► инвестицион муҳит жозибадорлиги қандай аниқланади?
лик, яъни саноатлаштириш даврига келиб, фойдали қазилмалар топи- ► ҳудудларнинг бир текис ривожланишини таъминлаш учун давлат
лган ҳудудларга кўчиб ўтиш, арзон хом ашё ресурсларига эга бўлишга томонидан қандай сиёсат амалга оширилиши лозим?
ҳаракатлар бошланди. Бугунги замонавий дунёда эса, иқтисодий ри- ► тўғридан-тўғри инвестицияларнинг кириб келишини таъминлай-
вожланиш юқори концентрациялашувга эга бўлган агломерация ларда диган омиллар қайсилар ва уларнинг таъсир кўрсатиш даражаси
1
кечмоқда. қандай?
Муайян бир мамлакат миқёсида кўрадиган бўлсак, аҳолининг сони, ► ишлаб чиқариш кучларини иқтисодий жиҳатдан самарали бўлган
зичлиги ва иқтисодий кучларнинг жойлашуви минтақалар ва ҳудудлар қайси ҳудудларда жойлаштириш мақбул ҳисобланади?
бўйича турлича тақсимланган. Ҳудудлар ўзининг шарт-шароити, та- ► иқтисодий ўсиш ва ҳудудларни ривожлантиришнинг сабаблари ва
биий ресурсларга эгалик ҳажми, ер унумдорлиги, сув ресурсларининг омиллари нималардан иборат?
узоқ-яқинлиги жиҳатидан бир-биридан анчагина фарқланади. Мам- айнан юқорида келтирилган саволлар негизида макон — > мамла-
лакат бўйича бир неча иқтисодий марказлар мавжудлиги ва марказдан кат — > ҳудуд — > минтақа иқтисодиёти илми пайдо бўлган ва ривожла-
узоқ ҳудудлардаги реал аҳвол улардаги иқтисодий ривожланишнинг ниб келмоқда.
табақаланганини кўрсатади. Буни биргина, аҳоли жон бошига тўғри Маълумки, мамлакатнинг инвестицион жозибадорлигини баҳолаш
келадиган ялпи ҳудудий маҳсулот мисолида ҳам сезиш мумкин. Ай- бўйича аниқ услубият бирон-бир халқаро қонун билан белгиланмаган, шу
нан юқорида келтирилган омиллар сабаб инвесторлар ўз капитали- боис охирги вақтларда инвестицион жозибадорликка оид кўрсаткичларни
ни юқори потенциалга эга бўлган мамлакат ёхуд унинг ҳудудларига ҳисоблаш бўйича турли услубиятлар қўлланмоқда. айрим иқтисодчилар
киритишга, у ерда самарали фаолият олиб бориб, зарурий фойда фикрича, инвестицион жозибадорлик сармояни қўйишдан тушган ту-
(даромад)ни қўлга киритишга ҳаракат қилишади. шумнинг даражаси орқали аниқланади. Ушбу ёндашув қўллашнинг жуда
Марказларда асосий билимлар ва инновацияларнинг тўплангани, тор соҳасини қамраб олади, чунки аниқ ва тўғри натижаларни олиш учун
ишлаб чиқариш кучларининг қулай жойлашуви, юқори инфраструктура инвестициялар риск (хатар) даражаси бир хил бўлган тақдирда амалга
объектларининг мавжудлиги аксарият ҳолда ушбу ҳудудларда инвести- оширилиши лозим, бу эса амалда деярли мумкин эмас.
циялар оқимининг ҳам юқори бўлишлигини таъминлайди. ва аксинча, шунингдек, инвестицион жозибадорликни аниқлаш юзасидан инвес-
ижтимоий-иқтисодий қашшоқ ва экологик жиҳатдан нобоп ҳудудларда тиция ҳажмини изоҳлаш, уларнинг горизонтал ва вертикал бўйича тар-
ижтимоий кескинликнинг кучайиши, ҳар хил турдаги жиноятларнинг кибини таҳлил қилишга асосланган бир қатор ёндашувлар ҳам мавжуд.
авж олиши, диний ва ҳатто сиёсий тўқнашувларнинг юз бериши куза- Уни қўллаб, ҳудуднинг қулай (ноқулай) ҳолати тўғрисида хулоса ясаш
тилади. аксарият сармоядорлар эса бундай ҳудудларга инвестиция йў- мумкин. Мазкур ёндашувнинг асосий камчилиги шундан иборатки, у ин-
налтиришга таваккал қилмайдилар. Ушбу салбий ҳолатларнинг юзага ке- вестицион жараённи юзаки кўриб чиқади. инвестицияларнинг алоҳида
лишини бартараф этиш, уларнинг олдини олиш учун давлат томонидан олинган тавсифлари инвестицион соҳанинг реал ҳолатидан далолат бер-
минтақавий-ҳудудий сиёсат олиб борилади. майди ҳамда мамлакатнинг ички имкониятлари ва истиқболларини акс
Ушбу тадқиқотнинг олдида турган мақсад ва унга эришиш учун бел- эттирмайди.
гилаб олинган илмий-назарий, услубий ва амалий вазифаларни тўғри Булардан ташқари, инвестицион жозибадорликни ижтимоий-сиё-
ҳамда оқилона ҳал этиш учун қуйидаги саволларга жавоб топиш талаб сий, табиий-хўжалик ва психологик тавсифларнинг йиғиндиси сифа-
қилинади: тида белгиловчи қарашлар кенг тарқалган. «Euromoney» томонидан
► мамлакатнинг инвестицион муҳит жозибадорлиги қандай омил- қўлланиладиган инвестицион жозибадорлик бўйича шундай услубият
ларга боғлиқ? тўққизта турли кўрсаткичлардан иборатдир . Булар: иқтисодий самара-
1
дорлик, сиёсий хатар, қарздорлик, қарзни қоплаш (тўлаш бўйича ма-
1 Агломерация – билимлар ва инновацияларни яратувчи, молиявий, бошқарув ва логис-
тик марказлар, транспорт қатновлари ва юқори истеъмол товарлари бозорларига эга бўлган
мегаполис ва юқори урбанизациялашган ҳудудлар. 1 http://www.euromoney.com
12 1
