Page 14 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ
P. 14
Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ 1 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
жбуриятларнинг бажарилмаслиги ёки муддатини узайтириш), тўлов 3) ҳудудларни таҳлил қилиш бўйича услубий ҳолатларни ва уларнинг
қобилияти, банк кредитлари, ссуда капиталини олиш имконияти, форс- инвестицион жозибадорлигини прогнозлаштиришнинг илмий асослан-
мажор ҳолатларнинг вужудга келиш имкониятлари. Ушбу кўрсаткичлар- магани;
нинг аҳамияти эксперт йўли билан ёки ҳисоб-китоб-таҳлил йўли билан 4) баҳолаш учун ўнлаб кўрсаткичларни саралаш тамойилларининг
аниқланади. Улар 10 баллик шкала бўйича ҳисобланади ҳамда кейинча- етарли даражада асосланмагани;
лик у ёки бу кўрсаткич ва унинг якуний баҳолашга қўшган ҳиссасига 5) қўлланиладиган услубиятларни асослаш мезонларининг мураккаб-
мувофиқ ўлчанади. лиги.
кейинги ёндашув тарафдорлари (Г.Марченко, а.каминский, о.Ма- Булар қаторига баҳолашнинг мунтазам равишда олиб борилмаётгани-
чульская, е.ананькина ва бошқалар) инвестицион жозибадорликни кўп ни ҳам қўшиш мумкин. шундай қилиб, ҳудудларнинг тармоқ ихтисосла-
омиллик регрессия модели орқали талқин қилишган. Ҳудуднинг инвес- шуви нуқтаи назаридан инвестицион жозибадорлигини баҳолашга бўл-
тицион жозибадорлиги умумий кўрсаткич сифатида инобатга олиниб, ган тизимли ёндашувни ишлаб чиқиш ва бу йўналишда тадқиқотларни
иккита тавсиф орқали, яъни инвестицион салоҳият ва инвестицион ха- давом эттириш зарурати юзага келади.
тар билан аниқланиши қайд этилган. Уларнинг фикрига кўра, ҳудуднинг кўпгина илмий адабиётларда «инвестицион жозибадорлик»ка яқин
умумий салоҳияти қуйидагиларни: ресурс – хом ашё, ишлаб чиқариш, бўлган тушунчалар: «инвестицион фаоллик», «инвестицион имидж
истеъмол, инфратузилма, инновацион, меҳнат, институционал ва моли- (обрў)» синоним сифатида қўлланиб келинади. Бизнинг фикримизча,
явий кўрсаткичларни ўз ичига олади. Ҳудуднинг умумий хатари сиёсий, «инвестицион фаоллик» мустақил категория бўлиб, хўжалик субъектла-
иқтисодий, ижтимоий, жиноий, экологик, молиявий, қонунчилик хатар- рининг барқарор молиявий ҳолатини характерлайди ва аниқ давр учун
ларини инобатга олган ҳолда аниқланади. реал ресурсларни сафарбар этилишини англатади. Буни инвестицион та-
кўриб чиқилаётган ёндашувнинг асосий устувор томони қуйидагилар лабни қондирадиган жараён сифатида ҳам талқин этиш мумкин.
ҳисобланади: холисоналиги; инвестицион салоҳият ва инвестицион ха- Инвестициялар – инвесторлар томонидан ўз мақсадларига эришиш
тарни белгиловчи омилларнинг аҳамияти; жаҳон амалиётида умум қабул учун тегишли фаолият турига киритиладиган ва пулда ифодаланган ҳар
қилинган мониторинг ва баҳолаш тизими; хорижий инвесторларнинг қандай фуқаролик ҳуқуқлари объектидир.
якуний натижалардан фойдалана олиши ва билим даражаси. Инвестицион иқлим – ички ва ташқи инвестицияларнинг кириб ке-
шунга қарамай, бу услубият ҳам бир қатор камчиликларга эга: ин- лишига таъсир кўрсатадиган ялпи иқтисодий, сиёсий, молиявий шароит-
вестицион жозибадорлик ва инвестицион фаоллик ўртасидаги алоқанинг дир.
йўқлиги; экспертлар фикрларининг субъективлиги ва интеграл кўрсатки- Инвестицион имиж – инвесторлар тасаввурида инвестицион иқ-
чга келтиришда инвестицион салоҳият ва хатарларни баҳолаш услуби- лимнинг турли хилдаги жиҳатлари билан комплекс тарзда акс этишидир.
ятининг аниқ-равшан эмаслиги. Ушбу таъриф инвестицион иқлим тушунчасини тўлдиради.
кўриб чиқилган услубиятларнинг аксарияти тор қўлланиш соҳасига инвестицион жозибадорликни баҳолаш учун иккита муҳим жиҳатга
эга бўлиб, уларда кўпинча тармоқлар ҳисобга олинмайди. шу боис, ин- эътибор қаратиш лозим бўлади. Биринчиси, маълум бир объектни ин-
весторлар инвестицион жозибадорликни баҳолаш бўйича таҳлилий дас- вестициялашнинг инвестицион жозибадорлиги. Бунда аниқ бир ҳудудий
такларга эга бўлмагани туфайли, у тўғрисида субъектив тасаввур асоси- тизимда мавжуд бўлган тармоқлар, соҳалар ва кластерларнинг иқтисодий
да қарорлар қабул қилишга мажбур бўлишади. ҳолати таҳлил этилади. иқтисодий таҳлилни амалга оширишда инвести-
Баҳолаш бўйича мавжуд услубиятларнинг кўпчилигига хос асосий цион лойиҳа ва дастурлар самарадорлигини аниқлашнинг таянч кўрсат-
камчиликлар қуйидагилардан иборат: кичлари (соф дисконтланган даромад, қоплаш муддати, фойда нормаси,
1) «инвестицион жозибадорлик» тушунчасининг ҳар хил талқин эти- ички рентабеллик нормаси) баҳоланади.
лиши; Иккинчиси, ҳудудий хўжалик тизимининг инвестицион жозибадор-
2) инвестицион жозибадорлик даражасини тавсифловчи кўрсаткич- лиги. Бунинг учун эса, қуйидаги ҳолатлар таҳлил этилиши назарда ту-
ларнинг турли-туманлиги; тилади: мавжуд ҳуқуқий-норматив база, сиёсий вазият, инвестицион иф-
1 1
