Page 165 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ

Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН МУҲИТНИНГ ШАКЛЛАНИШИ: ҲУДУДЛАР САЛО- 3 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ҲИЯТИНИ БАҲОЛАШНИНГ ИЛМИЙ-УСЛУБИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ
Давлатнинг инвестицион муҳит жозибадорлигига баҳо бериш- фискал мустақиллик, коррупцияга қарши мустақиллик, мулк дахлсизли-
да, бугунги кунда энг кўп тарқалган усуллардан бири бу – Глобал ги (мустақиллиги).
рақобатбардошлик индекси; Doing Business индекси; Давлатларнинг Ушбу кўрсаткичлар 0 дан 10 баллгача баҳоланиб, унинг ўртачаси
иқтисодий мустақиллиги рейтингидир. чиқарилади. шуларни ҳисобга олиб, иқтисодий мустақиллик индек-
Глобал рақобатбардошлик индексининг таркиби: институтларнинг си бўйича дунё мамлакатлари 5 гуруҳга бўлинади. Биринчи гуруҳга 80
сифати, инфраструктура, макроиқтисодий барқарорлик, соғлиқни сақлаш баллдан юқори балл тўплаган давлатлар киритилади. 2015 йилда мазкур
ва бошланғич таълим, олий таълим ва қайта тайёрлаш, товар ва хизмат- гуруҳда бешта энг юқори натижага эришган давлатлар: Гонконг (89,6),
лар бозорларининг самарадорлиги, меҳнат бозорининг самарадорлиги, Сингапур (89,4), янги Зеландия (82,1), австралия (81,4), швейцария
молия бозорларининг ривожланганлиги, технологик тараққиёт даража- (80,5) қайд этилган.
си, ички бозор кўлами, компанияларнинг рақобатбардошлиги, инноваци- Юқорида қайд этилган тажрибаларни ўрганиш асносида аниқ бўл-
он салоҳият билан боғлиқ кўрсаткичлардан иборатдир. дики, Сингапур тажрибасини Ўзбекистон шароитида татбиқ этиш, улар-
3.3.4-жадвалдан кўриниб турибдики, охирги беш йилда 10 та энг дан фойдаланиш келажакда мамлакатнинг бундан-да юқори суръатларда
юқори рейтингга эга бўлган давлатлар ичида швейцариядан сўнг Син- ривожланишини, аҳолининг даромад манбаи кўпайишини таъминлашга
гапур иккинчи ўринни банд этиб келган бўлса, 2019 йилда биринчи хизмат қилади. шунингдек, халқаро ташкилотлар томонидан ўтказила-
поғонани эгаллади. аниқ статистикага боқадиган бўлсак, олти йил- диган сўровномаларда фаол иштирок этиш, жаҳон мамлакатларининг
дан буён швейцария, тўрт йилдан буён эса Сингапур ушбу рейтингни инвестицион жозибадорлигини кўрсатадиган рейтингларнинг барчасида
бошқариб келмоқда. Мазкур давлат глобал рақобатбардошлик индек- Ўзбекистоннинг ҳам иштирокини таъминлаш бўйича ишларни амалга
сининг 12 та кўрсаткичидан 7 таси бўйича 3 ўринни, «товар ва хизмат- ошириш келажакда инвесторларнинг инвестицияларни киритиш бўйича
ларнинг самарадорлиги» бўйича эса 1-ўринни ва «меҳнат бозорининг қарорларига ижобий таъсир кўрсатади.
Маълумки, хорижий инвестицияларнинг мамлакатга кириб келиши-
самарадорлиги» ва «молия бозорларининг ривожланганлиги» борасида ни таъминлашда ҳудуднинг инвестицион муҳит жозибадорлиги асосий
2-ўринни эгаллайди. Ушбу натижаларни қайд этишига мамлакатда олий ўрин эгаллайди. шу муносабат билан, кейинги саҳифаларда ирландия-
таълим тизимини такомиллаштириш ва юқори малакали мутахассислар- нинг тажрибасини ҳам ўрганиб чиқсак.
ни тайёрлаш бўйича давлат томонидан олиб борилаётган чора-тадбирлар ирландиянинг ривожланиши ва иқтисодиётига оқиб бораётган инвес-
таъсир кўрсатиб келмоқда. тициялар ҳажмининг юқори бўлишлигини давлат томонидан олиб бори-
Жаҳон банки гуруҳи ва Халқаро молия корпорацияси томонидан лаётган иқтисодий сиёсатнинг тўғри ва самарали юритилаётгани билан
эълон қилиниб келинаётган Doing Business индексида 10 йилдан бўён изоҳлаш мумкин. Бугунги кунда мазкур давлатда саноат маҳсулотларини
Сингапур 1-ўринни эгаллаб келмоқда. олиб борилган изланишлар ва ўт- ишлаб чиқаришнинг 2/3 қисми хорижий компанияларга тўғри кела-
казилган сўровнома натижаларига кўра, Сингапурда бизнесни очиш ва ди. Хорижий инвестициялар туфайли иқтисодий ўсиш таъминланиб
уни юритиш бўйича яратилган шароитлар ва юқори натижага эришиш- келинмоқда.
да давлат сиёсий тизимининг барқарорлиги, самарали иқтисодий сиёсат, инвестицион фаолиятни назорат қилиш ва унинг самарадорлиги-
юқори инвестицион имкониятнинг мавжудлиги ва инфраструктуранинг ни ошириш мақсадида ирландияда махсус агентлик – The Industrial
ривожланганлиги таъсир кўрсатган. Development Authority тузилган бўлиб, 1960 йилдан агентлик юқори
Учинчи яна бир муҳим кўрсаткич бўлмиш – мамлакатларнинг салоҳиятли инвесторларни қидириб топиш, уларнинг фаолиятини асо-
иқтисодий мустақиллик индекси бўйича ҳам Сингапур юқори нати- сан экспортга йўналтириш билан шуғулланиб келади. Давлат томонидан
жаларни қўлга киритган. Мазкур агрегатлашган индекс 10 та кўрсат- хорижий компанияларга фискал имтиёзлар ва илм-фан, таълимни ривож-
кич асосида чиқарилади. Булар: молиявий мустақиллик, инвестиция- лантириш учун дискрецион субсидиялар тақдим этиб келинади. шулар
вий мустақиллик, савдо мустақиллиги, монетар мустақиллик, меҳнат туфайли ҳам ирландияга кириб келаётган инвестициялар оқими йилдан-
мустақиллиги, тарбиркорлик мустақиллиги, ҳукуматнинг иштироки, йилга ошиб борган.

1 1