Page 170 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ
P. 170
Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН МУҲИТНИНГ ШАКЛЛАНИШИ: ҲУДУДЛАР САЛО- 3 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ҲИЯТИНИ БАҲОЛАШНИНГ ИЛМИЙ-УСЛУБИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ
аҳамиятга эга экани қайд этилган. Бунда инвестицион фаоллик «жа- қуйидаги метод бўйича ҳудудларнинг инвестицион жозибадорлигини
раён» категориясини, қолганлири эса «ҳолат»ни англатади. Муаллиф то- баҳолайдиган комплекс омиллар гуруҳи таклиф этилади (3.4.1-расм). Ун-
монидан инвестиция ва унинг ҳосиласи бўлган тушунчалар ўртасидаги дан олдин юқорида изоҳи келтирилган методларнинг устун (ижобий) ва
боғлиқлик аломатлари график кўринишида қисқа вақт оралиғи бўйича заиф (салбий) томонларини қиёсий таҳлил қилиб кўрсак.
изоҳланган. аниқ кўрсаткичлар миқдори (X, Y, E) бўйича баҳолаш на- Юқорида қайд этган методларни қиёсий таҳлил қилиш орқали шун-
тижалари асосида минтақаларнинг инвестицион жозибадорлиги дара- га амин бўлдикки, инвесторлар учун қулай ва бой маълумотларни ўз
жалари: мақбул (соғлом) инвестицион иқлимга эга бўлган ҳудудлар; ўр- ичига қамраб олган метод сифатида «Эксперт Ра» рейтинг агентлиги
тача инвестицион иқлимга эга бўлган ҳудудлар; номақбул ивестицион томонидан эълон қилиб бориладиган ҳудудларнинг инвестицион жо-
иқлимга эга бўлган ҳудудлар; жуда ҳам номақбул инвестицион муҳитга зибадорлиги индекси ҳамда «Forbes» журналининг методикасини қайд
эга бўлган ҳудудларга бўлинади. этиш мумкин. в.и.климов методикасининг илмий асосланганлик дара-
аммо шуни таъкидлаш лозимки, ушбу методика айрим камчили- жаси юқори бўлса-да, аммо у ҳам маълум камчиликлардан ҳоли эмас.
клардан ҳам ҳоли эмас. Масалан, инвестицион иқлим ва ҳудуднинг фа- Учта методиканинг ўзига хос ижобий ва салбий томонлари мавжуд
оллиги ўртасида математик боғлиқлик мавжуд эмас. шунинг учун му- (12-илова).
аллиф (ш.М.) томонидан бошқа бир қатор методикалар таҳлил этилиб, Мазкур методикалар бўйича мамлакат/ҳудудларнинг инвестицион
жозибадорлигига баҳо берилганда бой статистик маълумотлар, ҳуқуқий-
меъёрий ҳужжатлар, экспертларнинг баҳоси ва бошқа муаммога алоқадор
Ҳудудий нотижорат инвестиция риски (Х )
2 бўлган сўровномалар таҳлил этилади. шунингдек, омавий ахборот во-
• кам таъминланган аҳоли улуши; ситалари орқали чоп этилган ахборотлар, маълумотлар ва олимларнинг
• меҳнат муносбатларида юз берадиган ихтилоф- тадқиқотлари ҳамда кичик бизнеснинг ривожланганлик даражасига те-
лар даражаси; гишли бўлган кўрсаткичлардан кенг фойдаланилади.
• жиноятчилик даражаси; кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ҳудуднинг ривожланиши ва
• атроф-муҳитнинг ифлосланганлик даражаси; аҳолини даромад билан таъминлашнинг асосий манбаларидан биридир.
• бозор муносабатларининг чуқурлашувига аҳо- кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик иқтисодиётнинг барча соҳа ва
лининг муносабати. Ҳудуддаги
инвестицион тармоқларида мавжуд бўлганлиги боис ҳам унинг ривожланишини таъ-
фаоллик минлаш стратегик омиллардан ҳисобланади. айнан ушбу соҳанинг ри-
(натижавий
кўрсаткич, Y) вожланиши мамлакат/ҳудуднинг ижтимоий-иқтисодий жиҳатдан ривож-
• ишлаб чиқариш салоҳияти; ланишини ҳамда инвестицион жозибадорликнинг мустаҳкамланишини
• молиявий салоҳият; таъминлайди.
• ҳудуднинг ижтимоий ривожланганлик кўрсат-
кичи; Ўзбекистон ҳудудларининг инвестицион жозибадорлигини аниқлаш
• табиий-географик салоҳият; учун зарур бўладиган омилларни комплекс тарзда 32-иловада келтири-
• меҳнат салоҳияти;
• инновацион салоҳият; лган намунавий жадвалда акс этган кўрсаткичлар орқали баҳо бериш,
• институционал салоҳият; бизнингча, энг мақбул ҳисобланади.
• истеъмол салоҳияти кўрсаткичлари. Инвестицияларнинг ҳудудлар бўйича таркиби. инвестицион жо-
• инфраструктура салоҳияти.
зибадорликни баҳолаш методларини такомиллаштириш билан боғлиқ
Инвестицион жозибадорликни татбиқ этиш даражаси, E = Y (X)
Ҳудудларда инвестицион фаолликнинг инвестицион мулоҳазаларни баён этишдан олдин, Ўзбекистон ҳудудларига йўнал-
жозибадорлик билан ўзаро алоқадорлиги тирилаётган инвестициялар динамикасини таҳлил қилиб кўрсак. Зеро,
ҳудудларнинг инвестицион фаоллиги ва инвестицион муҳит жозибадор-
3.4.1-расм. Мамлакат ҳудудларининг инвестицион жозибадорлигини
аниқлаш омиллари. лигининг ҳолати ҳамда ҳудудлар кесимида жон бошига тўғри келадиган
1 0 1 1
