Page 46 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ
P. 46
Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ 1 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
РД х(т)j – ҳудуд/тармоққа йўналтирилган инвестициянинг рисклилик Юқорида 1.2.3-жадвалда келтирилган инвестицион риск гуруҳ-
кўрсаткичи. ларининг таъсир кўрсатиш вазнидан келиб чиқиб, эксперт баҳолаш
Бундан кўриш мумкинки, ҳудуд ёки тармоққа йўналтирилган усулидан фойдаланиш ва мамлакат ҳудудларининг инвестицион жози-
инвестициядан келадиган даромад қайтими ва риск натижасида бадорлигини аниқлаш мақсадга мувофиқдир. Тармоқ бўйича инвести-
йўқотиладиган зарар ўртасидаги фарқ орқали инвестицион жози- цон рискни ҳисоблаётганда сиёсий, ижтимоий, инфратузилма, ҳуқуқий
бадорликка баҳо берилади. Ҳудуд ёки тармоққа ўтган йиллар кесими- ва криминал омилларни чиқариб ташлаш лозим. Чунки ушбу омиллар
да асосий капиталга киритилган инвестициялар миқдори ҳамда таҳлил баҳоланаётган кўрсаткичга унчалик ҳам сезиларни таъсир кўрсатмай-
қилинаётган йилда олинган фойда ўртасидаги нисбий миқдор иқтисодий ди. Бундан ташқари, бир хил даражадаги омилларни ҳам ҳудудий, ҳам
қайтим кўрсаткичини намоён этади. тармоқ бўйича ҳисобга олиш номақбул ҳисобланади.
Бир вақтнинг ўзида мамлакат ҳудудларининг бир қанча тармоқларига Мамлакатда инвестицион фаолликни янада кучайтириш, ҳудудларнинг
инвестициялар киритилганлиги ва улардан келадиган (ҳар бир объектдан инвестицион жозибадорлигини ошириш мақсадида Ўзбекистоннинг
келадиган) фойда нормаси турлича бўлганлиги боис, иқтисодий қайтим айрим ҳудудларида эркин иқтисодий зоналар ташкил этилиб (навоий,
кўрсаткичи ўртача ҳудудий қиймат бўйича олинди: Жиззах, ангрен, Ургут, Ғиждувон, Қўқон ва Ҳазораспда), хорижий ин-
МН весторларнинг капитал қўйилмалари ва ўз бизнесларини юритишлари-
ДД х(т)j = ––— (1.6) ни таъминлашга қаратилган тизимли институционал ислоҳотлар амалга
И
оширилмоқда. агар йиллар динамикасига эътибор қаратадиган бўлсак,
Бу ерда, ДД х(т)j – иқтисодий қайтим (даромадлилик даражаси) кўрсат- 2000 йилда асосий капиталга киритилган инвестицияларнинг жами
кичи; МН – фаолиятнинг молиявий натижаси сальдоси (фойда минус за- қиймати 744520 млн. сўмни, бунда жон бошига тўғри келадиган инвес-
рар); И – ўтган йилда асосий капиталга йўналтирилган инвестициялар тициялар ҳажми 30,2 минг сўмни ташкил этган (1.2.2-жадвал).
(минтақа кесимида). Бугунги кунда мамлакатимизда 23 та эркин иқтисодий ва 348 та
Мамлакат ҳудудида бир қанча корхоналар фаолият юритади. Ушбу кичик саноат зонаси фаолият юритмоқда. Эркин иқтисодий зона-
корхоналарга киритилган инвестициялар (асосий капиталга) маълум ларда умумий қиймати 2,6 миллиард долларлик 453 та лойиҳа амалга
вақт ўтгандан сўнг даромад келтира бошлайди, умумий олганда фойда ва оширилиб, 36 мингга яқин иш ўрни яратилган. Кичик саноат зонала-
зарар ўртасидаги сальдолар йиғиндиси ҳудуд бўйича иқтисодий қайтим рида эса 5 триллион сўмлик 1 минг 497 та лойиҳа ишга туширилиб,
кўрсаткичини юзага чиқишини англаган ҳолда, биринчи формулани 36 мингдан зиёд кишининг бандлиги таъминланган.
қуйидагича такомиллаштирамиз: шу билан бирга, бу ҳудудларда ҳали имкониятлар кўп. шу мақсадда
давлатимиз раҳбари «Махсус иқтисодий ва кичик саноат зоналари
ИЖ = ДД (Х (1 – РД ) + Y (1 – РД )) (1.7) муҳандислик-коммуникация инфратузилмасини янада ривожлантириш
хj *
*
*
кj
тj
хj
инвестиция рискининг мавжудлиги ва унинг натижасида даромад- чора-тадбирлари тўғрисида» қарор қабул қилди. Қарорга мувофиқ, 2021
нинг йўқотилишини эътиборга олиб, рисклилик даражасини, албатта, йилда эркин иқтисодий ва кичик саноат зоналари инфратузилмасини ях-
ҳисоблаш талаб этилади. Бунинг учун ўртача арифметик формула орқали шилаш учун 1 триллион 600 миллиард сўм маблағ ажратилиши белги-
таваккалчилик (рисклилик) кўрсаткичини келтириб чиқарамиз: ланган.
Хусусан, 17 та эркин иқтисодий зонада қўшимча электр энергияси,
(1.8) газ, ичимлик суви ва оқова сув тармоқлари ҳамда автомобиль йўлларини
барпо этиш учун 584 миллиард сўм, 145 та кичик саноат зонаси учун 395
Бу ерда, РД – j мамлакатнинг таваккалчилик даражаси; ХК – ин- миллиард сўм йўналтирилиши режалаштирилган.
i
j
вестиция рискининг хусусий кўрсаткичи; xo – эксперт усули орқали 2000 йилда Ўзбекистон аҳолисининг сони 24487,7 минг кишини, 2005
i
ҳисобланадиган хусусий кўрсаткичнинг вазни; n – хусусий кўрсаткичлар йилда эса 26021,3 минг кишини, 2015 йилга келиб 31575,3 минг кишини
миқдори; i – хусусий кўрсаткичлар индекси. ташкил этган. 2000–2005 йиллар оралиғида аҳоли сони 1,06 баробарга
