Page 44 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ

Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ 1 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
• ЭиЗ ҳудудида транспорт, муҳандислик-коммуникация ва ижтимо- иш уларга кўпроқ (98 миллиард доллар) зарар етказган. Бундай пасайиш
ий инфратузилмани жадал ривожлантиришни ҳамда улардан сама- охирги марта 1994 йилда кузатилган эди.
рали фойдаланишни таъминлаш. 1 2019 йил тўғридан тўғри хорижий инвестиция оқимини қабул қилувчи
инвестиция муҳитига, биринчи навбатда, жамиятдаги сиёсий бар- асосий давлатлар италия, аҚш, Бразилия ва австралия эди. Бу йилги
қарорлик, иқтисодиётнинг умумий аҳволи (кўтарилиш, турғунлик, ин- пасайиш уларга нисбатан кўпроқ сезилган. Хитой эса бу пасайишдан
қироз), мамлакатнинг валюта, молия ва кредит тизимларидаги ҳолат, қочишга уринмоқда. Чин ўлкасида тўғридан тўғри инвестициялар элект-
божхона тартиби ва иш кучидан фойдаланиш тартиби таъсир этади. рон тижорат тизими, махсус техника хизматлари, тадқиқот ва ишланма-
Хорижий тадбиркорлар асосий эътиборни капитални эркин ҳаракат ларга йўналтирилмоқда.
қила олиш шарт-шароитига, валюта курсининг барқарорлигига, инфля- шу борада ҳудудий инвестицион жозибадорлик (иЖ) қийматини
ция жараёнининг динамикасига, кредит нархига ва ҳаракат қилиш ша- аниқлаш ва унга таъсир кўрсатадиган омиллар, мавжуд рискларни ино-
роитларига, маҳаллий бозорнинг ҳажмига, протекционистик ҳимояга, батга олган ҳолда ҳисоблашнинг қатор услублари яратилди. Ушбу ус-
инвесторлар учун имтиёз ва тўсиқларга, жумладан, солиқ имтиёзларига лубий моделлар ва келтирилаётган формулалар муқаддам қилинган
қаратишади. ЭиҲда локал ва умумреспубликага нисбатан янада қулай тадқиқот ишлари ва турли даврларда хорижий ва маҳаллий олимлар
инвестиция муҳитини яратиш зарур. инвестиция муҳитининг яхши-ёмо- томонидан олиб борилган изланишларни ўрганишнинг маҳсули бўлиб,
нлигини ЭиҲга жалб қилинган инвестициянинг миқдори ва сифати би- қайсидир маънода улар томонидан қўлланилган ҳисоб-китобларнинг та-
комиллашган (модификацияланган) варианти ҳисобланади.
лан ҳама ўлчаш мумкин. 2 Қайд этилган услубларда олимлар иЖни ҳудудий кесимда ёки тармоқ
Тўғридан-тўғри хорижий инвестиция оқими 2020 йилнинг биринчи
6 ойида ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 49 фоизга пасайди. Чуқур кесимида иккига бўлиб аниқлашни тавсия этишган бўлса, биз томони-
миздан эса, ягона формула орқали изоҳланади.
рецессия таъсири остида бу пасайиш йил охирига қадар ҳам 40 фоизни
ташкил этди. ИЖ = X ИЖ + Y ИЖ (1.4)
*
*
тj
xj
кj
БМТ маълумотига кўра, европа иқтисодиётида тўғридан тўғри хори-
жий инвестициялар оқимидаги пасайиш туфайли 7 миллиард доллар Бу ерда, ИЖ – j мамлакатнинг комплекс иЖ;
кj
йўқотилди. Бундай салбий пасайиш биринчи марта қайд этилмоқда. ИЖ – j мамлакатнинг маълум бир (таҳлил қилинаётган) ҳудудининг
кj
аҚш иқтисодиётида эса қисқариш 61 фоиз бўлган. Тўғридан тўғри ин- иЖ;
вестиция оқимининг халқаро миқёсда пасайишига кўпчилик пулни уш- ИЖ – j мамлакатнинг маълум бир тармоғининг иЖ;
xj
лаб тургани ва аксар ҳолларда сармоя киритиш кечиктирилгани сабаб X, Y – ҳар бир инвестицион жозибадорлик кўрсаткичларининг солиш-
бўлган. тирма оғирлиги/вазни.
«Бу йил тўғридан тўғри инвестиция оқими халқаро миқёсда деярли Мамлакатнинг ҳудудий ва тармоқ бўйича иЖ кўрсаткичларини
ярим баравар қисқарди. Бу биз кутгандан ҳам ёмонроқ натижа. инвести- баҳолаш учун қуйидагилар аниқланиши лозим: иқтисодий қайтим (ин-
ция оқими йил охиригича 30–40 фоизга пасайиши, 2021 йилда эса 5–10 вестиция маблағлари йўналтирилган бизнесдан (объект) келадиган даро-
фоизга қисқариши кутилмоқда», деган БМТ вакили Жеймс Жан. мад); инвестиция риски (мамлакатнинг (ҳудуд ва тармоқ бўйича) турли
одатда халқаро пул ўтказмаларининг 80 фоизи ривожланган давлат- хилдаги риск даражаси ҳисобланади).
лар ҳиссасига тўғри келади, шунинг учун инвестиция оқимидаги пасай- ИЖ х(т)j = ДД х(т)j * х(т)j (1.5)
)
(1 – РД
1 Ўзбекистон Республикаси вазирлар Маҳкамасининг «Эркин иқтисодий зоналар фаолия- Бу ерда, ИЖ х(т)j – мамлакатнинг ҳудудий/тармоқ бўйича инвестици-
тини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 2017 йил 10 апрелдаги 196-сон қарори. он жозибадорлиги;
(Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2017 й., 15-сон, 252-модда). ДД
2 Хамроев Ҳ.Р. Зонал сиёсат: методология, хорижий тажриба ва қўллаш йўналишлари. х(т)j – ҳудудий/тармоқ бўйича инвестиция маблағлари йўналти-
Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси «Фан» нашриёти, 2008. рилган бизнес (объект)нинг даромадлилиги ёки иқтисодий қайтими;