Page 43 - คุณค่า คุณภาพ คุณธรรม ถอดบทเรียนงานประชุมวิชาการ

B3-200
19th HA National Forum
ในเวลาไล่เล่ียกับการก่อตั้งกรมสาธารณสุขในปี พ.ศ.2461 ก็มีการระบาดของโรคอหิวาต์ โดยมีพ่อค้าจากอาเภอวังกะ หรือสังขละบุรี ในปัจจุบัน เดินทางไปที่ประเทศพม่าเพื่อทาการค้าขายในเมืองมะละแหม่ง จนได้รับเช้ืออหิวาต์กลับมา และเริ่มมีอาการหลังจากท่ีกลับมาจากพม่า แล้ว การที่เชื้อทาให้เกิดโรคช้าและไม่รุนแรงเกินไปนี้เป็นวิวัฒนาการทางประวัติศาสตร์อย่างหนึ่งของเชื้อโรค เพราะการทาให้ผู้ติดเช้ือเสียชีวิตช้า สง่ ผลใหเ้ ชอื้ นนั้ มโี อกาสแพรร่ ะบาดไดม้ ากขนึ้ เชน่ กรณอี หวิ าต์ หากผตู้ ดิ เชอื้ มอี าการถา่ ยหนกั และกระหายนา้ เปน็ อยา่ งมากกจ็ ะตอ้ งไปหาแหลง่ นา้ ดมื่ รวมทง้ั ถา่ ยหนกั อยทู่ บ่ี รเิ วณแมน่ า้ ทเี่ ปน็ แหลง่ แพรก่ ระจายของโรค กรณขี องพอ่ คา้ ทว่ี งั กะน้ี เมอื่ ปว่ ยหนกั กถ็ กู นา ลงแพเพอื่ ลอ่ งเขา้ เมอื งมารบั การรกั ษา ผปู้ ว่ ยอหวิ าตท์ ปี่ ว่ ยในลกั ษณะนจี้ า นวนไมน่ อ้ ยจะเสยี ชวี ติ ระหวา่ งการเดนิ ทาง ศพกจ็ ะถกู ทง้ิ ลงแมน่ า้ ไป ทา ใหเ้ กดิ การระบาดไปตามแมน่ า้ ในครง้ั นนั้ เชื้ออหิวาต์ระบาดตามแม่น้าแควน้อยแล้วเข้าสู่แม่น้าท่าจีน ลงเจ้าพระยา และระบาดไปทั่วประเทศ จึงทาให้มีคนตายกว่าหมื่นคน ซ่ึงก็ได้มีการ ระบาดเช่นน้ีเป็นระลอกๆ ในประวัติศาสตร์ บางครั้งก็เกิดระบาดแพร่ไปทั่วทั้งโลก เช่น การระบาดของไข้หวัดสเปน (Spanish Flu) ในปี ค.ศ.1918 การระบาดขนาดใหญม่ กั เกดิ จากการเดนิ เรอื ทงั้ ในการคา้ ขายหรอื ในการแสวงบญุ เชน่ ในบนั ทกึ ของชาวมสุ ลมิ ทเี่ ดนิ ทางจากมาเลเซยี ไปแสวงบญุ ทเี่ มกะ ระบวุ า่ มกี ารระบาดของโรคอหวิ าตใ์ นเรอื โดยสารนนั้ นอกจากโรคอหวิ าตแ์ ลว้ กาฬโรคกร็ ะบาดในทางเรอื วา่ กนั วา่ เมอื่ เรอื โดยสารเขา้ มาเทยี บทา่ เรอื เวลาที่โยนเชือกเพื่อคล้องเรือเข้ากับตอหม้อก็จะมีหนูจานวนเป็นร้อยๆ ตัว วิ่งลงจากเรือมาด้วย เท่ากับเป็นการแพร่ระบาดของพาหะนาโรค ได้เป็นอย่างดี
การสาธารณสุขไทยในสมัยก่อนนั้น วิทยาการต่างๆ ยังไม่มีมากนัก การดูแลรักษาก็เป็นไปแบบตามมีตามเกิด หากตายก็ตาย รอดก็รอด ไม่สามารถทาอะไรได้มากดังเช่นในปัจจุบัน เมื่อเกิดโรคระบาดใหญ่จะอาจมีการทาพิธี “อาพาธพินาศ” เป็นการปลุกปลอบใจและปัดเป่าส่ิงช่ัวร้าย ที่มารังควาน โดยมีขบวนแห่พระพุทธรูป รวมท้ังประพรมน้ามนต์หรือข้าวสารเสก ซ่ึงเกิดขึ้นครั้งสุดท้ายในสมัยรัชกาลท่ี 3 แต่เน่ืองจากไม่ได้ผล เท่าไรนัก จึงได้มีการเลิกราไป และเมื่อมีการเริ่มนาวิทยาการใหม่ๆ เข้ามาแทน การสุขาภิบาลและการควบคุมโรค รวมท้ังการรักษาพยาบาลแบบ ตะวนั ตกจงึ กลายเปน็ จดุ เรม่ิ ตน้ ของการสาธารณสขุ สมยั ใหม่ จากความเชอื่ สมยั กอ่ นทว่ี า่ โรคตา่ งๆ เกดิ จากอายพศิ ม์ (หรอื ไอพษิ ) ทม่ี าจากการหมกั หมม ของใบไมห้ รอื สง่ิ สกปรกตา่ งๆ ชอื่ ของไขม้ าเลเรยี ทเี่ ราเรยี กกนั ในภาษาองั กฤษกม็ าจากความเชอื่ ดงั กลา่ ว คอื คา วา่ Malaria นนั้ มาจากคา สองคา รวมกนั คือ Mal แปลว่า “เสียหรือสกปรก” กับคาว่า Air แปลว่าอากาศ ซึ่งในความคิดแบบตะวันตกแต่เดิมน้ันเช่ือว่าไข้ป่าเกิดจากร่างกายรับเอาอากาศเสีย จากการไปนอนพกั คา้ งแรมในปา่ ความคดิ ดงั กลา่ วเปลยี่ นไปเมอื่ มวี ทิ ยาการสมยั ใหมท่ อี่ ธบิ ายการเกดิ โรคดว้ ยทฤษฎใี หมๆ่ อยา่ งเชน่ อหวิ าต์ ซงึ่ มกี าร คน้ พบวา่ ระบาดมากบั นา้ ดมื่ โดยหมอจอหน์ สโนว์ (John Snow) ซงึ่ เปน็ แพทยด์ มยาและแพทยใ์ นพระราชสา นกั ผทู้ า คลอดใหก้ บั สมเดจ็ พระนางเจา้ วิกตอเรีย เป็นผู้ค้นพบและสามารถหยุดการระบาดของอหิวาต์ในกรุงลอนดอนได้ หมอจอห์น สโนว์ สังเกตเห็นจากการนาข้อมูลผู้ป่วยอหิวาต์ท่ีมาให้ ตนรกั ษา มาเขยี นลงในแผนทเี่ มอื งลอนดอน ทา ใหพ้ บขอ้ เทจ็ จรงิ ประการหนงึ่ วา่ ผปู้ ว่ ยเหลา่ นนั้ ลว้ นแตม่ าจากละแวกบา้ นทใี่ ชน้ า้ จากปม๊ั นา้ สาธารณะ ตัวเดียวกัน ว่ากันว่า หมอจอห์น สโนว์ ได้รีบว่ิงออกไปดึงคันโยกป๊ัมน้านั้นออกเสีย ก็ทาให้โรคอหิวาต์หยุดระบาดไป ท่ีนับว่าเป็นจุดเร่ิมต้นของงาน ระบาดวิทยาและทาให้ หมอจอห์น สโนว์ ได้ชื่อว่าเป็น “บิดาแห่งงานระบาดวิทยาภาคสนาม”
ในสมัยต่อมา เมื่อวิชาระบาดวิทยาได้รับการก่อต้ังขึ้น จึงมีการให้รางวัลระดับโลกกับผลงานระบาดวิทยาภาคสนามท่ีได้นาเอาความรู้ทาง ระบาดวิทยาไปใช้ในการสืบสวนสอบสวนโรค จนสามารถนาไปสู่การควบคุมโรคได้ โดยตั้งเป็นรางวัล ช่ือรางวัลจอห์น สโนว์ ถือเป็นรางวัลท่ีมีเกียรติ ระดับโลก ในประเทศไทย มีนักระบาดวิทยาไทยท่ีได้รับรางวัลระดับโลกน้ีมาแล้วถึง 3 คน ได้แก่ นพ.พงศ์เทพ วงศ์วัชรไพบูลย์ ที่ทาวิจัยเร่ืองอาหาร เป็นพิษโบทูลิซึมในหน่อไม้อัดปี๊บ, นพ.ทวีทรัพย์ ศิรประภาศิริ ทาการศึกษาปัจจัยเส่ียงของการติดเชื้อเอดส์ในหญิงโสเภณีจังหวัดเชียงใหม่ และ นพ.ชูพงศ์ แสงสว่าง ที่ทาการศึกษาปัจจัยเส่ียงร่วมของการระบาดของอหิวาตกโรค ในพ้ืนท่ีหลายจังหวัดประเทศไทย และประเทศไทยยังได้ช่ือว่า เป็นประเทศท่ีมีงานด้านระบาดวิทยาที่เข้มแข็งที่สุดประเทศหนึ่งในโลกอีกด้วย
สถาบันรับรองคุณภาพสถานพยาบาล (องค์การมหาชน) 43