Page 25 - 01_LiryDram

i awangardowym wymiarem peiperowskiej teorii o symbiozie sztuki i literatury oraz o charakterze społecznym genezy dzieła.
Czy nadrealizm, który zawładnął zale- dwie drobną częścią literatury, sztuki, czasopiśmiennictwa w Polsce w okresie międzywojennym był konsekwencją prze- nikania nadrealizmu przede wszystkim francuskiego, czy też – jak sugeruje to Małgorzata Baranowska czy Adam Ważyk – mógł on wynikać również z wewnętrz- nych prawideł, naturalnych dla rozwoju polskiej poezji, całkiem niezależnie od eksploatowania filozofii Bergsona, psy- choanalizy freudowskiej czy recepcji ma- nifestów Bretona.
Pytanie o wpływy nadrealizmu na literatu- rę i sztukę polską jest zarazem pytaniem o odbiorcę oraz o kształtowanie horyzontu oczekiwań wobec nowych komunikatów ar- tystycznych i literackich, jako że surrealizm funkcjonował na granicy obu tych dziedzin. Niebagatelne znaczenie miały rozprawy Leona Chwistka dotyczące „wielości rze- czywistości” w sztuce i literaturze, inter- pretowanej nie tylko w kontekście ideologii polskiego futuryzmu, lecz jako zapowiedź istnienia wyobraźni onirycznej eksploato- wanej w twórczości sympatyków nadreali- zmu, m.in. Sterna, Wata, Ważyka czy Brzę- kowskiego. Na szczególną uwagę zasługuje rozprawa Wielość rzeczywistości, a zwłasz- cza jej fragment traktujący o rzeczywistości wizjonerów. Nowatorskie traktowanie sztu- ki zawdzięczać także należy Przybyszewski- mu, przydającemu pojęciu intuicji wymiar pamięci o poprzednich wcieleniach artysty, nieświadomości piękno platonowskich ar- chetypów, intuicji jako złotego środka po- znania. Przywiązywał on ogromna wagę
do pojęcia „architypu”, wyłaniającego się w trakcie mistycznych wcieleń.
Po I wojnie światowej zmieniły się w Pol- sce kryteria wyboru książek obcojęzycz- nych, mogących spotkać się z zaintere- sowaniem polskich odbiorców. Miały one zastąpić częściowo stereotyp standardów literackich z przełomu XIX/XX w. Apogeum tłumaczeń z literatury obcojęzycznej na- stąpiło w latach trzydziestych, m.in. z li- teratury angielskiej, niemieckiej, francu- skiej. Utwory przyswajane przez czytelnika polskiego obejmowały ogromny „étalage” tematyczny: od powieści sentymentalnych po literaturę wojenną i polityczną. W latach trzydziestych zainteresowanie odbiorców literaturą francuską sprawiło, że nastąpiła „fala” przekładów, m.in. utworów Cocte- au, André Gide’a, Paula Valéry, Guillau- me’a Apollinaire’a oraz Paula Eluarda.
W pierwszym numerze „Linii” (1931- 1933) ukazał się artykuł Jalu Kurka „Nowe filtrowanie rzeczywistości”, stanowiący krytyczną analizę wpływów nadrealizmu na twórczość Brzękowskiego, ze szczegól- nym uwzględnieniem zbioru Na katodzie. Zarzuty Kurka dotyczą przede wszystkim braku spójności w konstrukcji utworu, bez- krytycznego ulegania czystemu automaty- zmowi psychicznemu w konstrukcji utwo- ru jako „najniebezpieczniejszej z metod”, jakimi kieruje się awangarda. Skierowane są one również przeciw zapożyczaniu mo- tywów z twórczości Rimbaud, swoistemu dublowaniu świata (to powielenie zarzutu stawianego Brzękowskiemu przez Irzykow- skiego). Gwoli przykładu Kurek cytuje frag- ment utworu niespójnego konstrukcyjnie, jednakże w pełni odpowiadającego założe- niom poetyki nadrealistycznej, określając
październik 2013 LiryDram 23