Page 9 - 02_LiryDram

potrzebowania na określone wartości tkwiące w dziele i potrzebne tej zbiorowości, które skądinąd artysta oferuje.2
Dlatego już dawno w podręcznikach szkol- nych do głosu powinna dojść socjologia twórczości zajmująca się sztuką, która kładzie nacisk na społeczny aspekt dzie- ła rozumianego jako wytworu kultury – chociaż to najczęściej jednostka (rzadziej występuje autor zbiorowy) tworzy litera- turę piękną, to jednak dopiero jej zobiek- tywizowanie, czyli (prze)czytanie poprzez zbiorowość nadaje rangę dzieła sztuki. Można badać (i dochodzić do zaskakują- cych wniosków) na ile we współczesnym świecie ten nobilitujący tytuł zależy od gu- stu i opinii czytelników, a na ile od mery- torycznej krytyki literackiej, na ile tworzą go „pijarowcy” zatrudniani przez wydaw- nictwa i jak bardzo wpływa płatna reklama kupowana w mediach.
Jednak zawsze przy tym należy pamiętać, że uchwycone zostaną tylko najbardziej re- prezentacyjne wartości i typowe zjawiska, podczas gdy wielka sztuka stawia na indy- widualizm, geniusz, talent i świat wartości jednostki, która poprzez (nad)wrażliwość psychiczną i napięcia twórczej aktywności, często samotna bez aplauzu i zrozumienia dla własnych działań, zmaga się z materią tworzywa, w którym stara się wypowiadać swoje odczucia, myśli i wrażenia nader często w imieniu ludzkości. I jeśli nawet nie pada wprost deklaracja:
Teraz duszą jam w moję ojczyznę wcielony; Ciałem połknąłem jej duszę,
Ja i ojczyzna to jedno.
Nazywam się Milijon – bo za milijony Kocham i cierpię katusze.3
to i tak wiemy dzięki zastosowanym środ- kom artystycznym lub liczbie mnogiej orze- czenia, kiedy osoba dramatu w monolo- gu lub podmiot liryczny w wierszu mówią w imieniu jakieś grupy lub zbiorowości:
XI
My – przeżyci? My, jak kwiaty, które wczesny zwarzył mróz?
My powiędłą mamy duszę
śród zapadłych, ciasnych łon?
A tak chwiejną, rozwichrzoną, jak korony białych brzóz,
W które wicher z deszczem wali? Wątły będzie jutro plon4
POETA I PODMIOT LIRYCZNY – DUALIZM (NIEPRZYPADKOWY?) JAKO ISTOTNY CZYNNIK KOMPOZYCYJNY
W centrum zainteresowania badaczy literatu- ry w naszych czasach (na szczęście) znajduje się podmiot mówiący w wierszu, tzw. podmiot liryczny, który pozwala na ciekawą interpreta- cję całego utworu. Podmiot liryczny to fikcyj- na postać wypowiadająca się w utworze i jest najistotniejszym składnikiem liryki. Podmiotu nie należy utożsamiać z osobą, która napisała utwór, choć w niektórych przypadkach (utwo- ry należące do liryki osobistej) jest to możliwe. Doświadczenia podmiotu lirycznego pomaga- ją w zrozumieniu kontekstu utworu.
O ważności tej kategorii poetyckiej świadczyć może m.in. funkcja ja lirycznego w proce- sie określania odmian i typów liryki. Zatem w warstwie uobecniania się podmiotu lirycz- nego mamy do czynienia z liryką bezpośred- nią, gdy podmiot liryczny ujawnia wprost swe myśli i przeżycia, nie usiłując ich obiektywi- zować. Jest to forma najbardziej typowa dla liryki i podmiotu zbiorowego, a gdy podmiot
luty 2014 LiryDram 7