Page 9 - HOH
P. 9

A4   LOCAL
               Diahuebs 27 November 2025
             E reto di embehecimento di Aruba: legalisacion di migrante indocumenta

                                                   por yuda sigura e futuro di e isla?


            Mientras  cu  Gobierno  di                                                             manda creciente pa cuido na  lo ta crucial pa mantene sos-
            Aruba  a  introduci  flexi-                                                            cas,  enfermeria  y  servicio  di  ten publico.
            bilisacion  den  maneho  di                                                            sosten. Trahadonan migrante  Gobierno di Aruba a enfatisa
            integracion pa permiti le-                                                             regularisa  por  yuda  cumpli  cu legalisacion no ta e unico
            galisacion di migrantenan                                                              cu  e  demanda  ey,  comple-  punto  riba  e  agenda  di  mi-
            indocumenta,  e  debate                                                                mentando en bes di reempla-  gracion. Nan a introduci un
            hopi biaha enfoca den ter-                                                             sando personal local.        politica di “dispensacion au-
            minonan moral y di segur-                                                                                           tomatico”  pa  migrantenan
            idad. Pero tras di e politica                                                          Defensornan  di  legalisacion  indocumenta  cu  ta  scoge  pa
            tin  un  crisis  demografico                                                           na  Aruba  ta  argumenta  cu  regresa  cas  boluntariamente,
            trankil:  e  isla  ta  empuhe                                                          regularisando  trahadonan  lo  loke ta permiti nan sali sin un
            lihe, su crecemento di po-                                                             por  genera  decenas  di  mi-  prohibicion  di  entrada  den
            blacion  ta  stagna,  y  pre-                                                          yones  di  florin  na  actividad  futuro. Na mesun momento,
            sion riba pensioen y cuido                                                             economico extra y na entrada  gobierno a señala cu control-
            di salud ta aumentando.                                                                di impuesto, mientras cu tra-  nan di inmigracion mas seve-
                                                                                                   hadonan indocumenta ta sali  ro  lo  tuma  luga  for  di  2026
            Aruba actualmente ta un so-                                                            for di sombra den empleo y  padilanti.
            ciedad  cu  ta  embeheciendo                                                           consumo registra.
            rapidamente. Segun cifranan                                                                                         P’esey  cualkier  plan  di  le-
            di CBS Aruba, pa fin di 2024                                                           Estudionan  internacional  di  galisacion den futuro lo sinta
            alrededor di 19% di e pobla-                                                           programanan  di  legalisacion  banda  di  un  aplicacion  mas
            cion  tabatin  65  aña  of  mas,                                                       den pasado na Europa y Mer-  estricto  —  un  combinacion
            un aumento for di solamente                                                            ca  ta  sostene  ampliamente  e  cu  experiencia  internacional
            3.1%  na  1960.  Den  termi-  y  keda  legalmente,  un  can-  seguro social. Den un sistema   nocion cu, unabes legal, mi-  ta  sugeri  ta  clave  pa  preveni
            nonan  absoluto,  e  cantidad   tidad significante di migrante  caminda casi un di cada cinco   grantenan  tin  mas  chens  di  olanan  nobo  di  migracion
            di  hende  grandi  a  aumenta   ta biba y traha sin permiso di  residente ya ta riba 65 aña —   mehora  nan  habilidadnan,  iregular.  Un  regularisacion
            di  1.646  pa  mas  cu  20.600   estadia of labor valido. Evalu-  y ta anticipa cu e parti ey lo   gana  salarionan  mas  halto,  unico,  sigui  pa  reglanan  cla
            durante  mas  o  menos  seis   acionnan  regional  di  instan-  subi  —  e  contribuyentenan   habri negoshi y paga mas be-  pa  migracion  laboral  legal  y
            decada — un aumento di mas   cianan  di  Nacionnan  Uni  a  adicional  aki  por  yuda  alivia   lasting cu tempo.   castigo  serio  pa  contratacion
            cu 10%.                      subraya ripitidamente e can-  e presion riba schema di pen-                            informal,  tin  mas  chens  di
                                         tidad halto na Aruba di refu-  sioen  manera  AOV  y  riba  e   Sinembargo, ganashi fiscal no  produci beneficionan demo-
            Calculacionnan  recien  ta   giado  y  migrantenan  for  di  sistema  di  seguro  di  salud,   por ta inmediato. Un proceso  grafico  y  economico  a  largo
            pone e poblacion total di Aru-  Venezuela per capita, hopi di  por  lo  menos  riba  termino   di  regularisacion  ta  trece  su  plaso cu legalisacion so.
            ba na mas o menos 108 mil,   nan ta enfrenta status iregu-  cortico pa mediano.        propio  gastonan:  capacidad
            cu  un  edad  promedio  me-  lar, crusamentonan riesgoso y                             administrativo  pa  procesa  Sin un poblacion mas grandi
            diano na comienso di añanan   explotacion.                E  datonan  demografico  re-  aplicacionnan, acceso expan-  y mas productivo den edad di
            cuarenta  y  un  crecemento                               cien  di  Aruba  ta  mustra  un   di na cuido di salud y educa-  traha, un Aruba cu ta embe-
            di  poblacion  hopi  modesto,   E  trahadonan  indocumenta  crecemento natural di pobla-  cion  pa  migrantenan  y  nan  hece  ta confronta escogenci-
            hasta negativo, den algun aña.   aki  ta  particularmente  pre-  cion hopi abao, cu nacemento   famianan, y presion potencial  anan dificil: contribucionnan
                                         sente  den  sectornan  manera  y morto mas o menos ta can-  riba vivienda y infrastructura.  mas halto pa menos trahador,
            Datonan  di  Banco  Mundial   construccion,  hospitalidad,  cela otro y algun aña hasta ta   Riba termino hopi cortico, e  beneficionan  reduci  pa  pen-
            ta mustra cu e relacion di de-  trabao domestico y cuido —  registra crecemento negativo.   gastonan aki por surpasa en-  sionadonan,  debenan  mas
            pendencia di edad — e parti   areanan  cu  ta  intensivo  den                          tradanan  nobo  di  belasting,  halto,  of  algun  combinacion
            di  mucha  y  hende  grandi   labor, hopi biaha ta paga tiki,  Famianan migrante tin e ten-  solamente  birando  positivo  di tur tres.
            relaciona cu e poblacion den   y cu ta bira mas y mas atrac-  dencia  di  tin  profielnan  di   despues di varios aña si e po-
            edad di trabao — ta para na   tivo  pa  trahadonan  local  di  edad mas hoben y, den algun   blacion legalisa keda emplea y  Legalisacion,   diseña   cui-
            mas o menos 51%, loke ta ni-  edad.                       caso, tasanan di fertilidad un   integra.                 dadosamente  y  combina  cu
            fica cu tin alrededor di 51 de-                           poco mas halto cu e prome-                                reformanan  mas  amplio  den
            pendiente pa cada 100 hende   Cu  implementacion  di  e  dio local.                    Sostenibilidad  demografico  labor,  vivienda  y  educacion,
            di edad di trabao.           trayecto   di   legalisacion,                             no  ta  trata  solamente  di  cu-  por  yuda  rebalansa  e  ecu-
                                         varios  efecto  demografico  y  Mientras  cu  legalisacion  di   anto hende ta biba na Aruba,  acion demografico — agrega
            Dentro di esey, e componente   economico  ta  probabel  riba  migrantenan  riba  su  mes  lo   pero con nan ta biba hunto.  pagadonan  di  belasting  mas
            di dependencia “di biehes” so   termino  mediano  pa  largo.  no  causa  un  “baby  boom”,   Legalisacion  por  mehora  hoben,  sostene  sectornan
            a bin ta subi, alcansando alre-  Evidencia di otro paisnan cu  un  poblacion  migrante  mas   convivencia social door di re-  clave y frena e marcha pa un
            dedor di 26 hende grandi pa   a lansa campañanan di regu-  hoben y mas stabiel por yuda   duci miedo y explotacion bao  sociedad di super-edad.
            cada 100 trahado na 2024.    larisacion  ta  sugeri  cu  status  frena  e  cambio  pa  un  struc-  di migrantenan, permitiendo
                                         legal impulsa participacion di  tura  di  poblacion  mas  bieu,   nan  pa  raporta  abusonan,  E isla lo mester di politicanan
            Den  terminonan  practico,   forsa  laboral,  productividad  specialmente  si  muchanan   paga nan debenan y participa  ainda pa impulsa productivi-
            esaki ta nifica cu menos tra-  y contribucionnan  di  belast-  cu a nace of lanta riba e isla   mas abiertamente den bida di  dad, encurasha formacion di
            hado ta sostene mas pensio-  ing, specialmente ora ta com-  ta keda, studia y traha local-  comunidad.              famia  responsabel,  atrae  y
            nado,  mientras  cu  e  base  di   bina  cu  aplicacion  contra  di  mente den futuro.                              retene  migrantenan  cuali-
            impuesto cu ta financia pen-  contratacion informal.                                   Na  mesun  momento,  un  fica  legalmente,  y  garantisa
            sioen y cuido di salud ta lucha                           Segun cu e forsa laboral local   proceso  mal  maneha  por  cu  tanto  migrantenan  nobo
            pa sigui.                    Ta kere cu mayoria migrant-  ta bira mas bieu, cierto traba-  alimenta  tensionnan  si  resi-  como  residentenan  di  hopi
                                         enan indocumenta na Aruba  onan  cu  ta  exigi  fisicamente   dentenan ta percibi cu esnan  tempo ta comparti e benefi-
            Na mesun momento, Aruba      ta den edad di traha, hopi bi-  of cu salario abao ta bira mas   nobo  ta  “bula  e  rij”  pa  vivi-  cionan di crecemento.
            a  bira  hopi  dependiente  di   aha den nan 20, 30 y 40 aña.  dificil  pa  yena.  Legalisacion   enda, servicio di salud of scol.
            labor  migrante.  Cifranan  di   Treciendo nan den e sistema  lo  permiti  dunadornan  di   E riesgo ey ta particularmente  Un echo ta dificil pa ignora:
            CBS ta mustra cu e mayoria   formal  lo  “agrega”  traha-  trabao tuma migrantenan cu   sensitivo na un isla chikito cu  den un pais chikito cu ta em-
            di hende cu ta registra como   donan na e estadistica oficial,  contractnan,  training  y  pro-  densidad di poblacion halto y  behece rapidamente, e status
            inmigrante nobo ta nace den   bahando e proporcion di de-  teccionnan apropia, en bes di   tereno limita.           di  miles  di  trahado  indocu-
            exterior, cu mas di 3.300 hen-  pendencia  riba  papel  y  den  depende  riba  areglonan  in-                       menta  no  ta  un  problema
            de cu a registra na 2024 — al-  practica.                 formal.                      Maneha expectativanan — y  scondi mas. E por ta un di e
            rededor  di  14.5%  mas  halto                            Esaki ta particularmente rel-  splica bon cla ken ta cualifica,  palancanan  central  cu  ta  di-
            cu  e  promedio  di  e  decada   Trahadonan legal por tin tra-  evante pa trabao di cuido. Un   kico  nan  mester  contribui  y  cidi si Aruba su modelo social
            anterior.                    baonan formal, paga impues-  poblacion  cu  ta  embehece   con e isla lo plania pa infra-  ta  keda  sostenibel  pa  futuro
            Hunto cu esnan cu ta drenta   to riba entrada, y contribui na  rapidamente ta nifica un de-  structura y servicio social —  generacionnan.
   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14