Page 11 - AB
P. 11

A2   LOCAL
                      Diabierna 11 Juli 2025
             En bista di caida global, mester corda cu


             Protege insecto ta protege naturalesa


            Recientemente  a  yega  na                                                                                          nota cu hopi hende ta pensa
            mesa  di  Bon  Dia  Aruba                                                                                           cu areanan di naturalesa pro-
            un  informe  cu  e  pobla-                                                                                          tegi  ta  ser  considera  como
            cion  di  insecto  dentro  di                                                                                       ‘naturalesa di berdad’, mien-
            Parke Nacional Arikok ta                                                                                            tras otro areanan di mondi of
            mirando un caida pa basta                                                                                           yerbe no ta considera di tin e
            aña caba. Den un comber-                                                                                            mesun balor y pues frecuent-
            sacion  cu  Chief  Conser-                                                                                          emente  ta  ser  rosa.  Sinem-
            vation  Officer  di  Aruba                                                                                          bargo, e suposicion aki no ta
            Conservation Foundation,                                                                                            corecto. Segun Sra. Silva, tur
            Natasha  Silva,y  Edeline                                                                                           tipo di naturalesa ta carga me-
            Berg,    Communications                                                                                             sun balor, pues ta rekeri me-
            &  Marketing  Manager,  e                                                                                           sun standard di cuido. Aunke
            fundacion a aclaria e situ-                                                                                         ta comprendible pa desea un
            acion actual y alabes a en-                                                                                         cura bon manteni, Sra. Silva
            fatisa e importancia cu in-                                                                                         a splica cu si no ta necesario,
            sectonan ta hunga den nos                                                                                           no haci esaki. El a enfatisa cu
            bida diario y naturalesa.                                                                                           e yerbanan y matanan chiki-
                                                                                                                                to cu ta crece den bo cura ta
            Manera  Sra.  Silva  a  aclaria,                                                                                    beneficioso  y  ta  actua  como
            actualmente  ta  mirando  un                                                                                        habitat pa insectonan.
            caida  global  di  2,5%  den  e                                                                                     Trabao falta, pero no warda!
            poblacion  di  insecto,  aunke   ACF,  contaminacion  di  luz  specialisa  ta  entre  e  come-  di e caida global y protege e   Mantencion  di  data  ta  keda
            esaki  ta  mas  un  calculacion,   ta birando mas y mas comun  hein  y  palo  di  mata.  Tin  un  poblacion di insectonan, op-  un  aspecto  importante  pa
            considerando  cu  registra-  riba nos isla, particularmente  comprondemento   general  tando pa opcionnan cu ta mas   conservacion  di  naturalesa,
            cion  di  insectonan  ta  algo   e uso di luznan LED. Esaki ta  cu  comehein  ta  un  insecto  “nature-friendly.”   di cual ta sinti un falta grandi
            increiblemente  complica  y   stroba e ciclo di dia y anochi  invasivo  pa  matanan  den  Plantamento y insecticida  na Aruba. Pa por stimula mas
            ta rekeri hopi experto. Aruba   cual matanan ta sigui pa des-  cura.  Sinembargo,  Sra.  Silva  Uso  di  insecticida  kimico   registracion  di  data  tocante
            mes  tin  un  falta  di  data  pa   cansa y florece. Segun a spli-  a  aclaria  cu  esaki  no  ta  ber-  tin  efectonan  negativo  pa  e   insectonan riba nos isla, ACF
            por bisa cu certeza cu tin un   ca, algun mata ta florece du-  dad. E comehein ta trece dos  poblacion  di  insecto.  Como   a afirma cu mester haci mas
            caida, pero mirando e mena-  rante oranan di anochi, pero  beneficio.  Pa  prome,  come-  alternativa por usa insecticid-  investigacion  cu  expertonan
            sanan presente riba nos isla y   cu contaminacion di luz, es-  hein no ta come palonan sa-  anan natural manera un mes-  internacional.  Tambe  mes-
            considerando cu globalmente   aki ta stroba nan mecanismo  ludable,  sino  pidanan  di  e  cla di awa, habon di laba tayo,   ter  ta  consciente  cu  accion
            ta reportando caidanan local,   natural.  Mescos  ta  conta  pa  mata cu a muri caba. Tambe  garlic y promente pica mula.   humano  ta  treciendo  mas  y
            por asumi cu esaki ta pasando   insectonan. Sra. Silva a splica  comehein ta crea espacionan  E mescla disuasor aki no tin   mas daño pa e insectonan aki,
            riba nos isla tambe.         cu tin insectonan cu ta activo  den  palo  pa  e  prikichi  por  e  mesun  efecto  mortal  riba   y cu un mentalidad cera por
            A  calcula  cu  Aruba  por  tin   den  dia  y  otronan  mas  ano-  pone webo. Aki ta forma un  insectonan, sino cu e ta haci   stimula  e  dañonan  aki  mas,
            te  cu  1.000  diferente  tipo   chi. Contaminacion di luz ta  relacion colaborativo entre e  e mata menos atractivo pa in-  sea  directamente  of  indi-
            di  insecto,  hopi  di  nan  cual   kibra e balans di naturalesa y  dos bestianan aki. Esaki no ta  sectonan.       rectamente. Sinembargo, Sra.
            ainda  no  a  ser  registra.  E   ta trece consecuencianan fisi-  parasitario,  segun  Sra.  Silva,  Ta importante pa nota cu den   Silva  a  subraya  cu  tampoco
            aña  aki,  ACF  a  organisa  pa   co pa e insectonan.     sino cu e ta un situacion den  e  mundo  di  insecto  tambe   mester warda te ora tin resul-
            prome  biaha  un  expedicion   Balor di insectonan den nos  cual e prikichi ta cohabita cu  tin  herarkia,  den  cual  cierto   tadonan  cientifico  pa  cum-
            cu  Naturalis,  un  centro  di   naturalesa               e comehein.                  insecto  ta  come  otro.  Por   insa tuma accion. Por medio
            biodiversidad na Hulanda, di   Insectonan ta forma un parti  Insectonan en general no tin  ehempel,  tin  varios  especie   di  cambia  habitonan  chikito
            cual expertonan a conduci un   esencial  di  nos  ecosistema.  un bon reputacion den wowo  di insecto manera e ‘lady bug’   y  mentalidad  tocante  insec-
            yamado “bio blitz” y a regis-  Insectonan  ta  hunga  un  rol  di humano. Aunke algun por  (lieveheersbeestje)  y  frum-  tonan, tur hende por contri-
            tra 80 diferente especie nobo   importante den tera y tambe  trece menasa na nos salud por  inga  cu  ta  come  pispis  riba   bui den nan manera chikito,
            di insecto riba Aruba den ap-  dentro  di  matanan.  Insec-  medio di carga virus, mayoria,  mata.                  cual  na  final  por  crea  efec-
            enas  1  siman  di  trabao.  Sra.   tonan  ta  mantene  matanan  specialmente na Aruba, no ta  Mantencion di cura   tonan positivo grandi pa nos
            Silva a subraya cu mirando e   saludable por medio di tuma  presenta  ningun  menasa  na  Un  otro  manera  pa  protege   naturalesa  y  ultimamente,
            hayazgo  impresionante  aki,   materia  descomponi  di  e  nos  salud.  Pensa  riba  e  san-  insectonan  ta  pa  no  chapi   nos mesun bienestar.
            ta importante pa mantene un   mata  y  pone  esaki  den  tera,  guranan haya den matanan di  constantemente  den  cura.  A
            colaboracion  cu  e  organisa-  cual  ta  yuda  mantene  e  tera  mangel canto di lama. Aunke
            cion aki y pa sigui rastrea tur   saludable.  Insectonan  tambe  nan por causa molester paso-
            especie di insecto.          ta trece oxidacion na matanan  bra nan ta pica bo na bo man
            Pa loke ta e menasanan pre-  por medio di crea buraconan  y pia, e sanguranan aki no ta
            sente,  Sra.  Silva  a  splica  cu   chikito den e tera. Tin insecto  e tipo di sangura cu ta carga
            esaki  ta  inclui  perdida  di   tambe ta defende algun mata  virus, Sra. Silva a sigura.
            habitat, por ehempel via rosa-  directamente.  Cierto  insec-  Insectonan  tambe  ta  un
            mento di mondi. Cambio di    tonan tin un relacion specif-  fuente  alimentario  princi-
            clima tambe ta hunga un rol   ico cu cierto mata, actuando  pal di cierto parha y reptiel-
            importante, considerando cu   como  insectonan  “special-  nan riba nos isla. Pues daño
            e insectonan tin un conexion   ista,” Sra. Silva a splica.   treci  na  insectonan  ta  crea
            cercano cu matanan. Manera   Por ehempel, e mata di lechi  dañonan consecuente pa otro
            a splica, hopi insecto ta polin-  (of  katoenbom),  ta  un  mata  especienan  tambe  di  animal
            isador, pues ta hunga un rol   cu  ta  hospeda  e  especie  di  y  mata.  Manera  a  afirma,  e
            importante pa fruta y flornan.   barbulet  Monarca.  Esaki  ta  sistema  di  naturalesa  ta  uno
            Ademas  a  menciona  uso  di   un  barbulet  cu  ta  migra  pa  sumamente  compleho  y  pa
            insecticida  como  un  otro   Aruba den cierto temporada y  stroba cu un aspecto por trece
            causa no solamente pa insec-  ta tuma huesped den matanan  daño na tur otro aspecto cu ta
            tonan, sino tambe pa parhan-  di lechi. E barbuletnan aki ta  depende  riba  otro,  manera
            an manera Shoco. A splica cu   usa e lechi di e mata pa pone  un cas di carta cu ta cay abao,
            ora un shoco ingeri insectici-  su webonan. E webonan aki  Silva ta splica.
            da, e consecuencia mortal no   ta transforma den e bichinan  Protege insecto, pa asina pro-
            por ser remedia.             preto cu geel cu sa mira den e  tege naturalesa
            Contaminacion di luz tambe   matanan aki.                 Sra. Silva a enfatisa cu tin hopi
            ta un causa. Segun e oficial di   Otro ehempel di un relacion  manera pa combati efectonan
   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16