Page 9 - AHATA
P. 9
2 LOCAL AWEMainta Diaranson 12 November 2025
E erosion di berdad
Mortal pa democracia, Peligroso pa futuro di Aruba
TIN un fenomeno nobo den sociedadnan moderno cu ta yegando
su piek na Aruba aworaki: deterioro di berdad. E ta e erosion lento
di confiansa den hecho, experto, institucion, periodismo y hasta
den un realidad basico comparti. Na 2025, Aruba ta drentando e
fase di mas peligroso di e tendencia global aki — y pa motibo cu
nos isla ta chikito, e impacto ta mas grandi, mas lihe, y mas toxico.
Pa hopi hende na Aruba, hecho no ta importa mas. Loke ta importa
ta ken a bise. E mesun data, e mesun documento, e mesun cifra ta
ser considera "berdad" of "falso" dependiendo di ki banda politico
ta compartie. E mesun experto ta wordo respeta of rechasa depen-
diendo di ki partido e ta ser asumi di pertenece na dje. Y asina un
sociedad ta stop di resolve problema — pasobra e combersacion
no ta mas tocante e problema, sino tocante e ekipo.
Nos ta mira esaki den debatenan di salud, debatenan economico,
debatenan di turismo, debatenan di infrastructura, y specialmente
debatenan politico. Politiconan di Aruba no ta bringa mas tocante Un otro problema ta cu e frontera entre periodismo profesional
e mesun realidad. Nan ta bringa tocante realidadnan diferente. Y y entretenimento ta desapereciendo. Influencernan popular di
e publico ta wordo hala den e universonan paralelo aki via TikTok, opinion ta ser mira como mas "real" cu reporteronan investigativo.
mensahenan di audio di WhatsApp, cuentanan chikito di propa- Reel y meme ta biaha mas lihe cu data y reportahe. E plataforma ta
ganda, y medionan hiper-partidario. gana, no e exactitud. Pa un democracia, esaki ta bira mortal.
Hecho a bira opcional. Emocion a bira e motor.
Deterioro di berdad ta e ambiente unda demagogonan ta crece. Ta
Un motibo cu deterioro di berdad ta asina dificil pa stop na Aruba unda lidernan tipo "strongman" ta prospera. Ta unda poblacionnan
ta pasobra e hendenan aki caba tabatin confiansa abao den insti- ta vota emocionalmente, no racionalmente. Y ta unda planificacion
tucionnan. Nos poblacion caba ta kere: "tur gobierno ta gaña," serio pa largo plaso ta bira imposibel.
"tur proyecto tin corupcion," "tur lider tin agendanan scondi."
Kiermen, ora mentiranan nobo yega, of cifranan manipula yega, Pasobra si hende no ta confia cifra mas — nan no por confia
nan ta cay den tera masha suave. Hende no ta rekeri evidencia mas presupuesto, proyeccion, pronostico, analisis di costo-beneficio,
— nan ta rekeri confirmacion di nan miedo. of hasta evidencia medico.
Aruba no por drenta futuro asina'ki.
Nos tin retonan grandi: financiamento di salud, diversificacion
economico, adaptacion na clima, maneho di migracion. Si e publico
no por ni yega na un acuerdo riba e definicion factual di e prob-
lema — con e isla lo yega na un acuerdo riba e solucion?
E cura pa deterioro di berdad no ta "mas informacion." E ta un
miho architectura di confiansa. Esaki ta nifica:
* transparencia real
* institucionnan independiente
* expertonan credibel y protegi
* periodismo fuerte basa riba evidencia
* politiconan castiga pa desinformacion
Deterioro di berdad no mester bira "e condicion normal" di Aruba
su democracia.
Si e bira asina, hecho lo no guia decisionnan mas — emocion lo
haci'e. Y ora emocion bira e sistema operativo di un nacion, e resul-
tadonan ta bira instabil, iracional, y peligroso.

