Page 9 - AHATA
P. 9

2      LOCAL                                                  AWEMainta                                         Diaranson 12  November 2025





                                                             E erosion di berdad

         Mortal pa democracia, Peligroso pa futuro di Aruba





       TIN un fenomeno nobo den sociedadnan moderno cu ta yegando
       su piek na Aruba aworaki: deterioro di berdad. E ta e erosion lento
       di confiansa den hecho, experto, institucion, periodismo y hasta

       den un realidad basico comparti. Na 2025, Aruba ta drentando e
       fase di mas peligroso di e tendencia global aki — y pa motibo cu
       nos isla ta chikito, e impacto ta mas grandi, mas lihe, y mas toxico.

       Pa hopi hende na Aruba, hecho no ta importa mas. Loke ta importa
       ta ken a bise. E mesun data, e mesun documento, e mesun cifra ta
       ser considera "berdad" of "falso" dependiendo di ki banda politico
       ta compartie. E mesun experto ta wordo respeta of rechasa depen-
       diendo di ki partido e ta ser asumi di pertenece na dje. Y asina un

       sociedad ta stop di resolve problema — pasobra e combersacion
       no ta mas tocante e problema, sino tocante e ekipo.



       Nos ta mira esaki den debatenan di salud, debatenan economico,
       debatenan di turismo, debatenan di infrastructura, y specialmente
       debatenan politico. Politiconan di Aruba no ta bringa mas tocante  Un otro problema ta cu e frontera entre periodismo profesional
       e mesun realidad. Nan ta bringa tocante realidadnan diferente. Y  y  entretenimento  ta  desapereciendo.  Influencernan  popular  di
       e publico ta wordo hala den e universonan paralelo aki via TikTok,  opinion ta ser mira como mas "real" cu reporteronan investigativo.

       mensahenan di audio di WhatsApp, cuentanan chikito di propa- Reel y meme ta biaha mas lihe cu data y reportahe. E plataforma ta
       ganda, y medionan hiper-partidario.                                      gana, no e exactitud. Pa un democracia, esaki ta bira mortal.
       Hecho a bira opcional. Emocion a bira e motor.

                                                                                Deterioro di berdad ta e ambiente unda demagogonan ta crece. Ta
       Un motibo cu deterioro di berdad ta asina dificil pa stop na Aruba  unda lidernan tipo "strongman" ta prospera. Ta unda poblacionnan
       ta pasobra e hendenan aki caba tabatin confiansa abao den insti- ta vota emocionalmente, no racionalmente. Y ta unda planificacion
       tucionnan.  Nos  poblacion  caba  ta  kere:  "tur  gobierno  ta  gaña,"  serio pa largo plaso ta bira imposibel.
       "tur  proyecto  tin  corupcion,"  "tur  lider  tin  agendanan  scondi."

       Kiermen, ora mentiranan nobo yega, of cifranan manipula yega,  Pasobra  si  hende  no  ta  confia  cifra  mas  —  nan  no  por  confia
       nan ta cay den tera masha suave. Hende no ta rekeri evidencia mas  presupuesto,  proyeccion,  pronostico,  analisis  di  costo-beneficio,
       — nan ta rekeri confirmacion di nan miedo.                               of hasta evidencia medico.

                                                                                Aruba no por drenta futuro asina'ki.


                                                                                Nos  tin  retonan  grandi:  financiamento  di  salud,  diversificacion
                                                                                economico, adaptacion na clima, maneho di migracion. Si e publico
                                                                                no por ni yega na un acuerdo riba e definicion factual di e prob-

                                                                                lema — con e isla lo yega na un acuerdo riba e solucion?
                                                                                E cura pa deterioro di berdad no ta "mas informacion." E ta un
                                                                                miho architectura di confiansa. Esaki ta nifica:

                                                                                * transparencia real
                                                                                * institucionnan independiente
                                                                                * expertonan credibel y protegi
                                                                                * periodismo fuerte basa riba evidencia
                                                                                * politiconan castiga pa desinformacion



                                                                                Deterioro di berdad no mester bira "e condicion normal" di Aruba
                                                                                su democracia.

                                                                                Si e bira asina, hecho lo no guia decisionnan mas — emocion lo
                                                                                haci'e. Y ora emocion bira e sistema operativo di un nacion, e resul-
                                                                                tadonan ta bira instabil, iracional, y peligroso.
   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14