Page 8 - AHATA
P. 8
2 LOCAL AWEMainta Diahuebs, 12 Juni 2025
E ilusion di imparcialidad:
Ken berdaderamente nos institucionnan ta sirbi?
DEN sistemanan democratico, institucionnan ta intenciona
pa actua como guardiannan neutral di e bon publico — apli-
cando ley igualmente, sosteniendo standardnan etico, y
sigura responsabilidad politico. Pero ora institucionnan ta
cuminsa refleha e interesnan di un partido politico specifico
of su aliadonan — hasta despues cu e partido ey ta for di
poder — nos mester haci e pregunta incomodo: Nos ta
testigua e prome señalnan di captura institucional?
Na Aruba, e pregunta aki ta cuminsando pa sali na super-
ficie mas frecuentemente. Rumornan di imposicion selectivo,
investigacionnan politicamente motiva, y rednan silencioso
di influencia a surgi, lagando ciudadanonan cada biaha mas
sceptico. Ora institucionnan publico ta sirbi consistente-
mente e interesnan di un solo campo politico — sea pa medio
di accion of inaccion — ta crusa un linea for di servicio civil
pa lealtad politico.
Un fenomeno global y señalnan di peliger
Esaki no ta djis un problema Arubiano. Rond mundo, democ-
racianan a lucha cu loke algun ta yama “comportacion di
deep state” — caminda funcionarionan no-elegi of rednan
politicamente involucra ta resisti silenciosamente cambio
democratico, hopi biaha bou di pretexto di profesionalismo ta depende di husticia, responsabilidad, y confiansa publico.
of neutralidad. Den nacionnan insular chikito manera Aruba,
caminda relacionnan politico, profesional, y personal ta Esaki no ta trata di teorianan di conspiracion. E ta trata di
profundamente entrelasa, e riesgo di tal comportacion ta observa patronchinan consistente cu ta sugeri continuidad
bira hasta mas pronuncia. politico tras di cortina, a pesar di cambio electoral. E ta trata
di reconoce ora lenga institucional wordo uza pa proteha
Considera e señalnan di advertencia: agendanan, no sostene ley.
• Investigacionnan cu ta dirigi desproporcionadamente riba
bosnan di oposicion. E berdadero peliger ta den percepcion publico. Ora ciudada-
• Decisionnan institucional clave tarda of stroba sin motibo nonan ta cuminsa kere cu institucionnan no ta imparcial
cla. — cu resultadonan ta predetermina, y cu husticia ta bula
• Nombramento na cuerponan di supervision cu ta refleha basa riba lealtad di partido — fe den democracia ta cuminsa
lealtad mas cu competencia. erode. Dicon vota, dicon papia, dicon protesta, si e palan-
• Silencio institucional of desvio ora poder ta wordo uza canan di responsabilidad ta captura of comprometi?
robes.
E solucion no ta pa destrui institucionnan, sino pa restaura
Ora wordo puntra, institucionnan hopi biaha ta bolbe riba y proteha nan. Esaki ta nifica aumenta transparencia, rota
un frase familiar: “Nos djis ta haciendo nos trabou.” Pero liderazgo den posicionnan sensitivo, proteha guardianan
kico ta pasa ora e trabou ey, realisa cu aparente neutral- for di presion politico, y cultiva un cultura di independencia
idad, ta produci consistentemente resultadonan cu ta bene- etico dentro di servicio civil.
ficia un grupo politico limita? Ora reglanan ta wordo aplica
cu precision selectivo, e defensa di deber ta bira un mascara Democracianan ta muri no pa medio di golpinan di estado,
pa partidario. sino pa medio di decadencia lento — for di silencio, auto-
preservacion, y “negoshi manera di custumber.” Aruba
E berdadero peliger y e caminda pa restauracion mester puntra su mes awo: Nos ta djis wak nos institu-
Democracia no ta depende solamente di proceduranan — e cionnan rindi, of nos ta mira nan wordo sutilmente re-skirbi?