Page 8 - AHATA
P. 8

2      LOCAL                                                  AWEMainta                                                Diahuebs, 12 Juni 2025





                                                        E ilusion di imparcialidad:

        Ken berdaderamente nos institucionnan ta sirbi?





       DEN sistemanan democratico, institucionnan ta intenciona
       pa actua como guardiannan neutral di e bon publico — apli-
       cando ley igualmente, sosteniendo standardnan etico, y

       sigura responsabilidad politico. Pero ora institucionnan ta
       cuminsa refleha e interesnan di un partido politico specifico
       of su aliadonan — hasta despues cu e partido ey ta for di
       poder  —  nos  mester  haci  e  pregunta  incomodo:  Nos ta

       testigua e prome señalnan di captura institucional?


       Na Aruba, e pregunta aki ta cuminsando pa sali na super-
       ficie mas frecuentemente. Rumornan di imposicion selectivo,

       investigacionnan politicamente motiva, y rednan silencioso
       di influencia a surgi, lagando ciudadanonan cada biaha mas
       sceptico. Ora institucionnan  publico ta sirbi consistente-
       mente e interesnan di un solo campo politico — sea pa medio

       di accion of inaccion — ta crusa un linea for di servicio civil
       pa lealtad politico.


       Un fenomeno global y señalnan di peliger

       Esaki no ta djis un problema Arubiano. Rond mundo, democ-
       racianan a lucha cu loke algun ta yama “comportacion di
       deep state” — caminda funcionarionan no-elegi of rednan
       politicamente  involucra  ta  resisti  silenciosamente  cambio

       democratico, hopi biaha bou di pretexto di profesionalismo                 ta depende di husticia, responsabilidad, y confiansa publico.
       of neutralidad. Den nacionnan insular chikito manera Aruba,
       caminda relacionnan  politico, profesional,  y personal  ta                Esaki no ta trata di teorianan di conspiracion. E ta trata di
       profundamente entrelasa, e riesgo di tal comportacion ta                   observa patronchinan consistente cu ta sugeri continuidad

       bira hasta mas pronuncia.                                                  politico tras di cortina, a pesar di cambio electoral. E ta trata
                                                                                  di  reconoce  ora  lenga  institucional  wordo  uza  pa  proteha
       Considera e señalnan di advertencia:                                       agendanan, no sostene ley.
       • Investigacionnan cu ta dirigi desproporcionadamente riba

       bosnan di oposicion.                                                       E berdadero peliger ta den percepcion publico. Ora ciudada-
       • Decisionnan institucional clave tarda of stroba sin motibo               nonan ta cuminsa kere cu institucionnan no ta imparcial
       cla.                                                                       — cu resultadonan ta predetermina, y cu husticia ta bula
       • Nombramento na cuerponan di supervision cu ta refleha                    basa riba lealtad di partido — fe den democracia ta cuminsa

       lealtad mas cu competencia.                                                erode. Dicon vota, dicon papia, dicon protesta, si e palan-
       •  Silencio  institucional  of  desvio  ora  poder  ta  wordo  uza         canan di responsabilidad ta captura of comprometi?
       robes.
                                                                                  E solucion no ta pa destrui institucionnan, sino pa restaura

       Ora wordo puntra, institucionnan hopi biaha ta bolbe riba                  y proteha nan. Esaki ta nifica aumenta transparencia, rota
       un  frase  familiar:  “Nos djis ta haciendo nos trabou.” Pero              liderazgo  den  posicionnan  sensitivo,  proteha  guardianan
       kico ta pasa ora e trabou ey, realisa cu aparente neutral-                 for di presion politico, y cultiva un cultura di independencia
       idad, ta produci consistentemente resultadonan cu ta bene-                 etico dentro di servicio civil.

       ficia un grupo politico limita? Ora reglanan ta wordo aplica
       cu precision selectivo, e defensa di deber ta bira un mascara              Democracianan ta muri no pa medio di golpinan di estado,
       pa partidario.                                                             sino pa medio di decadencia lento — for di silencio, auto-
                                                                                  preservacion,  y  “negoshi  manera  di  custumber.”  Aruba

       E berdadero peliger y e caminda pa restauracion                            mester  puntra  su  mes  awo:  Nos  ta djis wak  nos institu-
       Democracia no ta depende solamente di proceduranan — e                     cionnan rindi, of nos ta mira nan wordo sutilmente re-skirbi?
   3   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13