Page 10 - HOH
P. 10

Diabierna, 28 November 2025                                    AWEMainta                                                  LOCAL             3




                                                      Taboenan cu ta destrui nos:

         Nos silencio ta un fracaso di educacion of di caracter?











































       CADA sociedad tin su taboenan — e skinanan scur unda                       crece  keriendo  cu  sufrimento  mester  wordo scondi. Esaki
       hende ta nenga di wak, e berdadnan cu nan ta evita, e heri-                no ta djis un fayo di scol; e ta un fayo di caracter. Ora un

       danan cu nan ta fingi cu no ta existi. Pero algun tema no                  sociedad siña hende pa “haci duro” en bes di busca ayudo,
       ta djis incomodo; nan ta intocabel: Violencia sexual, enfer-               silencio ta bira e norma y vulnerabilidad ta bira bergonsoso.
       medad mental, incesto, adiccion, fracaso di mayornan, y
       pensamento suicida. Esakinan no ta asuntonan abstracto.                    E taboenan mas extremo, manera incesto y abuso familiar,

       Nan ta destrui bida silenciosamente, repetidamente, y hopi                 ta revela un berdad mas scur ainda: Sociedadnan ta prefera
       biaha permanentemente. Y toch, a pesar di nan impacto,                     bira cara en bes di confronta e posibilidad cu daño por bin
       hopi hende ta prefera proteha comfort social cu confronta                  for di denter di cas. Silencio ta sinti mas facil cu reconoce e
       realidad doloroso.                                                         complehidad di famianan, dinamica di poder, y traicion. Pero

                                                                                  silencio ta proteha e abusado tambe. Ora un tema ta asina
       E pregunta ta simpel pero incomodo: Nos miedo pa papia di                  taboe cu victimanan tin miedo di bisa un palabra, e taboe ta
       e temanan aki ta un problema di educacion cultural, of e ta                bira un escudo — pero pa e banda robes.
       revela algo mas profundo tocante nos caracter?

                                                                                  Despues  tin e taboe di  fracaso  di  mayor. Tur hende kier
       Considera violencia sexual, un di e taboenan mas universal.                kere cu mayornan semper ta haci nan best. Pero e realidad
       Den cada cultura, victimanan ta siña lihe cu papia ta bin cu               ta diferente: Algun mayor ta  neglisha, manipula, herida
       consecuencia: Falta di sosten, berguensa, redo, y huicio.                  emocionalmente, of faya nan yiunan completamente. Admiti

       En bes di siña muchanan tocante consentimento, limitenan,                  esaki ta doloroso, pasobra e ta desafia e imagen idealisa
       y respet, hopi sociedad ta siña nan silencio — “no papia di                di famia. Nos ta siña cu critica mayornan ta falta di respet.
       esey,” “mantene asuntonan di famia priva,” “e lo ruina bo                  Pero ta falta di respet pa nombra e berdad, of ta falta di
       reputacion.” Esaki no ta proteccion. E ta condicionamento.                 respet pa gaña nos mes?

       Un forma di entrenamento cultural cu ta siña hende pa
       priorisa imagen riba berdad, y aparencia riba sanacion.                    A traves di tur e taboenan aki, e patronchi ta mescos: Nos
                                                                                  ta silencia victimanan pa proteha e comfort di e mayoria.
       Salud mental ta un otro tema prohibi. Depresion, atakenan                  Nos ta scoge imagen riba honestidad, berguensa riba sana-

       di panico, pensamento suicida — esakinan ta experienci-                    cion, y miedo riba responsabilidad. Educacion ta hunga un
       anan bibo pa miyones,  toch  ainda trata como  debilidad,                  rol,  pero  caracter  ta dicidi si  nos  ta confronta berdad of
       drama, of un fayo priva. Dicon? Pasobra hopi hende nunca                   sconde for di dje.
       a wordo educa pa compronde emocion, trauma, of cerebro.

       Analfabetismo emocional ta bira generacional: Mayornan                     Un sociedad fuerte ta papia; uno zwak ta evita. Y si nos no
       cu  nunca  a  siña  expresa  sintimento  ta lanta yiunan  cu  ta           por papia di dje, nos no por drech’e.
   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15