Page 15 - 20170902

Zaterdag 2 september 2017 Achtergrond 15
Papiamentse uitspraak

wordt: ‘afliçâo’ = droefheid) be- ra die entreponeel deen toer go- schreef hij ook consequent:
staan nog altijd in het Portugees, bierno’. Wat allereerst opvalt is ‘Kriestoe’, ‘santoe’, ‘moortoe’,
al wordt het eerste woord steeds de schrijfwijze van: ‘entreponeel ‘sientimeentoe‘, ‘maloe’, zoals
als ‘tudo’ (met een ‘o’) geschre- deen toer..’. (in plaats van entre- het de gewoonte was onder de
ven. Dat ‘tudu’ later in ‘tur’ ver- ponele den tur…). Ook lezen we: Nederlands georiënteerde reli-
anderde kan wellicht verklaard ‘.. koe eel a habla koe comandant gieuzen. Opmerkelijk is dat niet
worden door het feit dat de cre- Engles’ (in plaats van ‘ku el a ha- alleen Kuiperi het woord ‘moet-
oolse taal niet alleen door blanke bla ku…’). Verder lezen we: ‘co- sjoe’ met de oe-klank weergaf,
Portugezen gesproken werd. In mandant Engles a baay na kaas maar vóór hem ook een van de
een Papiamentstalig lied uit die…’ (in plaats van ‘…a bai na commandeurs op Aruba. (docu-
1830 komt dit woord voor als: kas di…’). Het is duidelijk dat de ment uit 1803).
‘Tutur genti di Corsó…’. Aan het schrijver van deze tekst een
eind van zijn brief schrijft de soort Hollandse spelling ge- Twintigste eeuw
Curaçaose jood: ‘muchu kumin- bruikte opdat de Nederlands ge- Toen Hubert Booi, de bekendste
damento’. Hij liet niet na de ge- oriënteerden zijn tekst konden Arubaanse dichter (jaren 50/60)
sloten ‘o’ (in ‘mucho’) weer te lezen. Die ‘Hollandse’ orthogra- zijn gedicht ‘E último Caribe’ in
geven met een ‘u’. Zoals hij dat fische weergave maakt het ons het Arubaanse nummer van Si-
trouwens ook deed met ‘tudu’. in ieder geval mogelijk om een madan liet opnemen, hanteerde
Zo zijn er nog meer woordvor- idee te vormen omtrent de uit- hij daarbij een spelling die bijna
men die van de Portugese in- spraak van de schrijver. Hoe fonologisch was (niet 100 pro-
vloed in het Papiamentu getui- werd het Papiamentu in die tijd cent). De oe-klank aan het eind
gen. door hem uitgesproken? Zo van bepaalde woorden gaf hij
schreef hij ‘tiempoe’ (in plaats trouw en correct aan. Voorbeel-
Tekst uit 1803 van ‘tempoe’) en ‘moechoe’ (in N.A. Kuiperi, predikant op Aruba van 1858 tot 1871. den: ‘seru’, ‘duru’, puru’, ‘mun-
De tekst is een getuigenverkla- plaats van ‘mucho’). Het eerste Portret van omstreeks 1858, vóór zijn vertrek van Aruba. du’. Het betekent dat hij de ge-
ring van 26 Arubanen ter onder- woord werd uitgesproken, ter- woonte had om die woorden ook
steuning van een rechtszaak tus- wijl daarbij de ‘e’ gediftongeerd zo placht uit te spreken. Nog la-
sen commandeur Pieter Specht werd zoals in het Spaans (tiem-) Comunion tempu di cuaresi- Aruba ter, toen hij zelf een grote voor-
en de ontvanger van Aruba, Bru- en de ‘o’ (aan het eind) qua uit- ma…’. Andere voorbeelden (bij stander werd van de fonologi-
yn Goverts Quant. Het werd spraak verschoven werd van een Niewindt) zijn: ‘Sacramentu’, Ook op Aruba bestond vroeger sche spelling, liet hij zijn bundel
ondertekend door die Arubanen ‘open’ naar een ‘gesloten o’ (of ‘Spiritu’, ‘dunamentu’. Het bete- de trend om de ‘o’ aan het eind Muchila (1969) ook consequent
en door de commandeur. Be- als een ‘oe-klank), zoals dat over kent dus dat Niewindt de ‘- o - ’ heel vaak als een oe-klank uit te volgens die spelling uitkomen.
kend is dat Jan van der Biest zich het algemeen gebeurt bij het als een oe-klank uitsprak. Ook in spreken. Hiervan getuigen de Men herkent de fonologische
omstreeks 1750 op Aruba vestig- Portugees. Zo werd in de brief andere oude teksten komen we teksten van ds. N.A. Kuiperi. schrijfwijze (dus ook de weerga-
de. Hij was daar commandeur uit 1775 het woord ‘mucho’ als voorbeelden tegen waarbij de ‘o’ Wie was deze man? Daarover ve van de oe-klank) vanaf het eer-
van 1756-1768. In 1803 was hij ‘muchu’ geschreven. Aangezien aan het eind als een ‘oe’ uitge- schrijft Wim Rutgers het volgen- ste verhaal: ‘…pasando den
dus niet meer commandeur. In de schrijver van de tekst (uit sproken wordt. Werd in de zo- de: ,,Om de mensen in de cunu- mundu’. Verder: ‘…haltu den
het document wordt Pieter Aruba) Hollands georiënteerd juist aangehaalde teksten van cu te bereiken, preekte Kuiperi shelu, (…) reysnan ta hundu den
Specht als commandeur ge- was, schreef hij ‘moechoe’. Qua Niewindt het woord ‘Cristo’ nog in het Papiamento te Canashito tera’. Ook: ‘awaseru, tempu’ en
noemd. Zijn naam is aan het uitspraak identiek aan hetgeen met een ‘o’ geschreven, in een waar in 1860 een verbouwde ‘ketu bay’. Op de vierde pagina:
eind (originele document) her- de Curaçaose jood aan het einde tekst van ds. C. Conradi leest loods het tweede protestantse ‘heru’, ‘muchu hundu’, ‘bura-
kenbaar. van zijn brief deed: ‘muchu’. men: ‘E boeki di famia di Hezoe kerkgebouw werd, in 1899 ver- ku’. En zo worden verder woor-
Hoe het ook zij, dat het Papia- Chriestoe…’. Conradi aarzelde plaatst naar Piedra Plat.” Let den als ‘maishi-rabu, muchu,
mentu ook door de Nederlandse Latere teksten niet om de oe-klank ook in eens, overigens, op de schrijfwij- byentu, hechu, lensu, webu’ en
gemeenschap gebezigd werd, Uit religieuze teksten in de loop andere woorden weer te geven: ze van Rutgers van de woorden ‘Pasku’ met een ‘u’ aan het eind
blijkt wel uit deze tekst uit 1803. van de 19e eeuw blijkt de trend ‘ciëloe’, ‘paloe’, ‘tantoe’. Met de- ‘cunucu’ en ‘Papiamento’. Heel geschreven. Dat deed Booi om-
Er zijn trouwens berichten (uit om de gesloten ‘o’ aan het eind zelfde consequentie als bij Con- terecht schrijft hij ‘cunucu’, dat hij trouw wenste te zijn aan
de eerste kwart van de 19e eeuw) van bepaalde woorden soms met radi ging ook J.J. Putman in zijn want dat woord wordt door ie- de juiste en authentieke uit-
dat er gezinnen van Nederland- een ‘u’, dan weer met een ‘oe’ tekst uit 1850 te werk: ‘Chries- dereen met een oe-klank aan het spraak van zijn moedertaal, het
se afkomst waren, bij wie het weer te geven. Zo zien we dat toe’, ‘tantoe’, ‘ciëloe’, ‘sacramen- eind uitgesproken (evenals het Papiamentu. Een voorbeeld dat
Nederlands door het Papiamen- Mgr. M.J. Niewindt, bijvoor- toe di bautiesmoe’. woord ‘makutu’). De naam ‘Pa- de andere Arubaanse schrijvers
tu vervangen werd. Feit is dat we beeld, in 1833 de volgende woor- piamento’ echter wordt door best wel mogen opvolgen. Door
in de tekst uit 1803 woorden den als volgt schrijft: tempu, tan- Nog later Rutgers, zoals onder veel Aruba- een tot nu toe duistere reden
tegenkomen die ook in de eerste tu, santu, cielu, huntu, muchu, In een nummer uit 1890 van La nen, niet met een ‘u’ aan het echter blijven de meesten onder
‘brief’ (uit Curaçao) te lezen malu en mundu. In een latere Union (door religieuzen opge- eind geschreven. Dat deed ds. hen halsstarrig vasthouden aan
staan, maar volgens een heel an- tekst (1837) van dezelfde Nie- richt) werd de tekst van een lied Kuiperi in de 19e eeuw wel een spelling die de werkelijke
dere spelling geschreven. We le- windt treffen we de volgende gepubliceerd met als titel ‘Pascu (maar dan met de ‘oe’), zoals uitspraak van onze taal niet res-
zen daar zinnen als: ‘…ta precu- woorden aan: ‘… Ricibi Santu di nacementoe di nos Señor He- blijkt uit de volgende gegevens pecteert.
su Cristoe’ (L.U., 10/12/1890). van Rutgers. Dominee Kuiperi
Ook deze ‘Hollandse’ schrijfwij- kan - aldus Rutgers - als de
ze toont aan dat de ‘o’ in woor- grondlegger van de protestantse Geraadpleegde
den als ‘Pasco’, ‘nacemento’ en gemeente op Aruba beschouwd
‘Cristo’ door de auteur als een worden. Hij was ook degene - literatuur
oe-klank werd uitgesproken. De vervolgt Rutgers - die het Papia-
weergave van de woorden ‘nace- mento structureel in de kerk- - De titel van Richard
mentoe’ en ‘Cristoe’ is daar een diensten integreerde. Daarbij Woods verhandeling luidt:
duidelijk bewijs van. Ook staat worden Kuiperi’s woorden uit ‘New light on the origins
er ‘Pascu’ (eindigend op een ‘u’) 1862 aangehaald: ,,For di oora of Papiamentu (…)’.
en niet ‘Pasco’. Deze gewoonte koe mi a bini seerka boso nan - Marius Valkhoff, ‘Studies
had tot gevolg dat de titel van het (…) mi stimado roeman nan (…) in Portuguese and Creole’,
bekende Curaçaose dagblad nog mi tawata obligua di papia i sien- Johannesburg, Univ.
steeds als ‘Amigoe’ bekend staat. ja boso nan deen di papiameen- Press, 1966.
Dit verschijnsel heeft wellicht te toe…” Hieruit blijkt dat ds. Kui- - Wim Rutgers, ‘Een prag-
maken met de invloed van de peri niet alleen een vroege voor- matische daad van recht-
Sefardische gemeenschap op stander was van het Papia- vaardigheid’, in: Aruba en
Curaçao. De Portugese joden mentu, doch ook wilde hij de Papiamento, Stichting
hebben zich reeds vanaf 1651 op correcte uitspraak weergeven en Libri Antilliani/Funda-
Curaçao gevestigd. Het Papia- schreef dus ‘papiameentoe’ (ein- shon pa planifikashon di
mentu bevond zich toen in zijn digend op ‘oe’). In zijn tekst ‘Ka- idioma, 2005, p. 23
Dichter Hubert Booi. FOTO BIBLIOTECA NACIONAL ARUBA ontwikkelingsfase. tekismoe’ (uit hetzelfde jaar)